Сёння грамадства мае патрэбу ў адукаваных і мабільных людзях, якія адчуваюць адказнасць за лёс краіны; здольныя аналізаваць свае дзеянні і агульную сітуацыю; гатовыя самастойна прымаць рашэнні і прагназаваць агульную сітуацыю; якія жадаюць супрацоўнічаць адзін з адным.

Перад школай стаіць задача не толькі даць выпускніку як мага больш ведаў, а забяспечыць яго агульнакультурнае, асобаснае і пазнавальнае развіццё, тым самым узброіць яго вельмі важным уменнем – уменнем вучыцца.  Навучыць чалавека думаць – вось аснова метапрадметнага  падыходу,  які грунтуецца на разуменні таго, што галоўнае, чаму трэба навучыць і навучыцца ў школе, – творчае мысленне. Вучань не толькі авалодвае сістэмай ведаў, але і засвойвае ўніверсальныя (надпрадметныя) спосабы дзеяння, з іх дапамогай самастойна  можа  атрымліваць інфармацыю пра навакольны свет.

Тэрміны "метапрадмет", "метапрадметныя" маюць глыбокія гістарычныя карані, упершыню аб гэтых паняццях гаворку вёў яшчэ Арыстоцель. У сучаснай педагогіцы метапрадметны падыход атрымаў развіццё ў канцы XX стагоддзя ў працах Юрыя Вячаслававіча Грамыкі, сення ў працах А.В. Хутарскога.

«Мета» азначае «які стаіць за, над» – агульны для ўсіх прадметаў. Метапрадметныя кампетэнцыі звязаны з уменнем выкарыстоўваць набытыя веды і ўніверсальныя навучальныя дзеянні (рэгулятыўныя, пазнавальныя, камунікатыўныя) у паўсядзённым жыцці ў якасці сродку атрымання ведаў па іншых вучэбных прадметах, з выкарыстаннем атрыманых ведаў на міжпрадметным узроўні (на ўроках мовы, літаратуры, гісторыі, геаграфіі і інш.). Метапрадметныя кампетэнцыі як універсальныя веды і спосабы забяспечваюць цэласнасць агульнакультурнага, асобаснага і пазнавальнага развіцця асобы, спрыяюць пабудове індывідуальнай адукацыйнай траекторыі, валоданню і развіццю навыкаў вучэбна-даследчай, праектнай і сацыяльнай дзейнасці.

Метапрадметныя тэхналогія прадугледжваюць уключэнне кожнага дзіцяці ў розныя тыпы дзейнасці, ствараючы ўмовы для яго асобаснага росту.  Вучань павінен навучыцца самастойна  здабываць інфармацыю з розных крыніц, перапрацоўваць яе і прымяняць атрыманыя веды ў жыцці,  на практыцы.

Класіфікацыя метапрадметных кампетэнцый па А.В. Хутарскому:

каштоўнасна-сэнсавыя кампетэнцыі;

агульнакультурная кампетэнцыі;

вучэбна-пазнавальныя кампетэнцыі;

 інфармацыйныя кампетэнцыі;

 камунікатыўныя кампетэнцыі;

 сацыяльна-працоўныя кампетэнцыі;

 кампетэнцыі асобаснага самаўдасканалення.

Дасягненне метапрадметных вынікаў, калі настаўнік, акрамя прадметных, ставіць метапрадметныя мэты, прад'яўляе да сучаснага ўрока пэўныя патрабаванні:

• урок павінен мець матываваны на працу пачатак і заканчэнне, фіксаваць вынікі гэтай працы;
• настаўнік павінен спланаваць сваю дзейнасць і дзейнасць вучняў; тэма, мэта, задачы ўрока не толькi фармулююцца, але і ўсведамляюцца навучэнцамі;
• настаўнік арганізуе праблемныя і пошукавыя сітуацыі, актывізуе дзейнасць навучэнцаў;
• урок павінен развіваць;
• настаўнік сам нацэльваецца на супрацоўніцтва з вучнямі і ўмее накіроўваць вучняў на супрацоўніцтва з настаўнікам і аднакласнікамі;
• мінімум рэпрадукцыі і максімум творчасці і сатворчасці;
• часазберажэнне (г.зн. выбар найбольш эфектыўных тэхналогій) і здароўезберажэння;
• улік узроўню і магчымасцяў навучэнцаў, дзе ўлічаны такія аспекты, як профіль класа, імкненне навучэнцаў, настрой дзяцей.

Пры планаванні ўрока неабходна ўлічваць такія прынцыпы педагагічнай тэхнікі, як свабода выбару дзеяння, прынцып адкрытасці, прынцып дзейнасці і зваротнай сувязі.

Гэта азначае, што вучань мае права выбару ў любой навучальнай сітуацыі, ён павінен не толькі атрымліваць ад настаўніка веды, але і сутыкацца з праблемамі, рашэнні якіх выходзяць за рамкі вывучаемага курса, умець прымяняць атрыманую тэорыю ў практычных мэтах.

На занятках павінны максімальна выкарыстоўвацца магчымасці і веды саміх навучэнцаў, а трымаць пад кантролем вучэбную сітуацыю дапаможа сістэма прыёмаў зваротнай сувязі.

Метапрадметны падыход у навучанні спрыяе сыходу ў мінулае практыкі, калі настаўнік працуе франтальна з цэлым класам. Пры дадзеным падыходзе ў навучанні часцей арганізуюцца індывідуальныя і групавыя формы работы на ўроку.

Акцэнт робіцца не на атрыманне адцягненых ад жыцця ведаў, а на неабходнасць пазнання навакольнага свету, падрыхтоўцы дзіцяці да розных жыццёвых сітуацый, на адпрацоўку  ўменняў знаходзіць карысную інфармацыю і ўжываць яе ў рэальным жыцці.

         Галоўным становіцца ўзаемадзеянне навучэнцаў і настаўніка, а таксама ўзаемадзеянне саміх вучняў. Школьнік павінен стаць жывым удзельнікам адукацыйнага працэсу, што зараз адбываецца, на жаль, не заўсёды: некаторыя дзеці так і застаюцца незаўважанымі на працягу заняткаў, а ступень успрымання імі атрыманай на ўроку інфармацыі –  невядомай. Праца ў групе, калі яна правільна арганізавана, вельмі эфектыўная: за ўрок дзіця можа пабываць у ролі кіраўніка або кансультанта. Паколькі склад груп пастаянна мяняецца, навучэнцы лепш пазнаёмяцца адзін з адным. Як паказвае практыка, размаўляючы адзін з адным, дзеці разнявольваюцца, і гэта вельмі важна, бо ўстаць перад усім класам і адказваць настаўніку бывае складана.

Ідэальны ўрок –  той, на якім настаўнік накіроўвае, ненадакучліва карэктуе працу навучэнцаў, так што ў іх ствараецца адчуванне, што яны вядуць урок самі.

Асноўныя тыпы ўрокаў застаюцца ранейшымі, аднак ёсць некаторыя змены.

Так, урок вывучэння новага матэрыялу, адукацыйная мэта якога – вывучэнне і першаснае замацаванне новых ведаў, пашырэнне паняційнай базы вучэбнай дысцыпліны, можа быць традыцыйным (камбінаваным) урокам, а можа быць праведзены ў форме лекцыі, экскурсіі, практыкума і г.д.

Метапрадметная мэта такога ўрока  –  фарміраванне ў вучняў здольнасцяў да самастойнай пабудовы новых спосабаў дзеяння.

Адукацыйная мэта ўрока замацавання ведаў –  выпрацоўка ўменняў па ўжыванні ведаў. Тут дарэчныя такія формы, як практыкум, экскурсія, лабараторная праца, кансультацыя. Метапрадметная мэта – фарміраванне ў вучняў здольнасцяў да самастойнага выяўлення і выпраўлення сваіх памылак.

Урок комплекснага прымянення ведаў таксама можа быць практыкумам, лабараторнай работай, семінарам і г.д. Адукацыйная мэта –  выпрацоўка ўменняў самастойна прымяняць веды ў комплексе, у новых умовах.

Метапрадметная мэта некалькі іншая: фарміраванне здольнасцяў выбару спосабаў дзейнасці ў канкрэтнай сітуацыі і іх карэкціроўкі.

Урок абагульнення і сістэматызацыі ведаў можа праводзіцца ў форме семінара, канферэнцыі, круглага стала і г.д. Адукацыйная мэта такога ўрока –  абагульненне адзінкавых ведаў у сістэму. Метапрадметная мэта – фарміраванне ў навучэнцаў здольнасцяў да абагульнення, структуравання і сістэматызацыі прадметнага зместу дысцыпліны.

Нарэшце, урок кантролю, ацэнкі і карэкцыі ведаў ўяўляе сабой кантрольную працу, залік, агляд ведаў. Мае адукацыйную мэту – кантроль і самакантроль узроўню засваення вывучаных паняццяў і спосабаў дзейнасці.

 Метапрадметная мэта такога ўрока – фарміраванне ў вучняў здольнасцяў да ажыццяўлення кантрольнай функцыі.

Якія прыкметы метапрадметныя ўрока?

• абавязковым элементам такога ўрока з'яўляецца мэтавызначэнне;
• прысутнасць даследчай, эўрыстычнай, праектнай, камунікатыўна дыялогавай, дыскусійнай, гульнёвай дзейнасці, сутнасць якой заключаецца ў тым, што засваенне любога матэрыялу адбываецца ў працэсе вырашэння практычнай або даследчай задачы, пазнавальнай праблемнай сітуацыі;
• стварэнне праблемных сітуацый, якія патрабуюць асобаснага самакіравання (г.зн. рэгулятыўных універсальных дзеянняў), настаўнік стварае ўмовы, у якіх дзеці могуць самастойна знайсці вырашэння тых ці іншых пастаўленых задач;
• актывізацыя цікавасці і матывацыі навучання вучняў шляхам прыцягнення да прадмета ўрока іншых абласцей ведаў і апоры на асабісты практычны вопыт кожнага вучня;
• на ўроку адбываецца вывядзенне настаўніка і вучня да надпрадметнай асновы, якой з'яўляецца сама дзейнасць вучня і педагога. У ходзе руху ў метапрадмеце дзіця засвойвае адразу два тыпы –  змест прадметнай вобласці і дзейнасці (Н. Грамыка);
• рэфлексія, пераклад тэарэтычных уяўленняў праз асобасныя развагі і высновы;
• спосабы дзейнасці на ўроку з'яўляюцца ўніверсальнымі, г. зн. прыдатнымі да розных прадметных галін.

Навізна дадзенага падыходу ў навучанні – гэта тое, што метапрадметны падыход забяспечвае пераход ад існуючай практыкі драбнення ведаў на прадметы да цэласнага вобразнага ўспрымання свету, да метадзейнасці.

Для забеспячэння пазітыўных метапрадметных вынікаў дзейнасці вучняў падабраны аптымальны комплекс адукацыйных педагагічных тэхналогій:

1. Групавая тэхналогія навучання.
2. Тэхналогія праблемнага навучання.
3. Інфармацыйна-камунікатыўныя тэхналогіі.
4. Тэхналогія праектавання.
5. Тэхналогія інтэрактыўнага навучання – навучанне праз вопыт.
6. Асобасна-арыентаваныя тэхналогіі.

Прынцып «метапрадметнасці» складаецца таксама ў навучанні школьнікаў агульным прыёмам, тэхнікам, схемам, узорам разумовай працы, якія ляжаць над прадметамі, па-над прадметамі, але якія прайграваюцца пры працы з любым прадметным матэрыялам (Ю.Грамыка). Гэта складанне дрэў паняццяў, кластараў, схем, прыёмы згортвання інфармацыі (канспект, табліца, схема).

Можна спраектаваць ўрок, узяўшы за аснову ўрок камбінаванага тыпу, які будзе вырашаць задачы па фарміраванні не толькі прадметных, але і метапрадметных вынікаў. Метапрадметныя вынікі – «засвоеныя навучэнцамі ўніверсальныя навучальныя дзеянні (пазнавальныя, рэгулятыўныя і камунікатыўныя), якія забяспечваюць авалоданне ключавымі кампетэнцыямі, складнікамі асновы ўмення вучыцца».

Такім чынам, метапрадметныя кампетэнцыі – гэта авалоданне асноўнымі ўніверсальнымі навучальнымі дзеяннямі (рэгулятыўнымі, камунікатыўнымі, пазнавальнымі); спосабамі дзейнасці, ужывальнымі як у рамках адукацыйнага працэсу, так і пры вырашэнні праблем у рэальных жыццёвых сітуацыях, засвоеныя навучэнцамі на базе аднаго, некалькіх або ўсіх навучальных прадметаў, мэтай якіх з'яўляецца выхаванне творчай, свабоднай асобы.  Навучанне працята мноствам умоў, задач, якія вызначаюць дыдактычныя прынцыпы. Кардынальна мяняецца роля настаўніка на ўроку, з транслятара ведаў ён ператвараецца ў арганізатара навучальнага працэсу, памочніка і дарадцы дзяцей. Педагог павінен дакладна бачыць перспектывы развіцця кожнага дзіцяці і калектыву ў цэлым. Настаўнік кожную хвіліну павінен быць гатовы да імправізацыі, нечаканых паваротаў на ўроку. Несумненна, ён павінен выдатна валодаць навучальным матэрыялам і імкнуцца да ведаў, быць у пастаянным пошуку метадычных прыёмаў, якія забяспечваюць развіваючае навучанне, валодаць самааналізам, адэкватнай самаацэнкай, павінен умець     скарэкціраваць вынікі сваёй дзейнасці.