Учитель белорусского языка и литературы Ярош Татьяна Леонидовна

Ответственность, качество, внимание.

Разработки уроков, мероприятий, публикации

 "Сучасны ўрок"

Ва адукацыйным асяроддзі ўрок па-ранейшаму застаецца асноўнай формай арганізацыі навучальнага працэсу, але сэнс ўрока як дыдактычнай катэгорыі змяняецца ў сувязі з мэтамі і  сучаснымі ўмовамі навучання.

Сучасны ўрок беларускай мовы скіраваны на комплекснае фарміраванне ў вучняў прадметных, метапрадметных і асобасных кампетэнцый. Інтэлектуальнае і культурнае развіццѐ навучэнцаў забяспечваецца такім упраўленнем вучэбным працэсам, пры якім ствараюцца адпаведныя ўмовы для задавальнення адукацыйных запатрабаванняў кожнага вучня, яго бацькоў, соцыума. З гэтай прычыны настаўніку трэба пераасэнсоўваць мадэль традыцыйнага ўрока, напаўняць яго інавацыйным зместам, рабіць урок асобасна арыентаваным, дзе цэнтральнае месца займае асоба вучня, яго адукацыйныя запыты. З гэтай прычыны настаўніку неабходна прадумваць усе кампаненты ўрока. Структурныя кампаненты ўрока таксама павінны быць скіраваны на развіццѐ асобы вучня, фарміраванне неабходных кампетэнцый.

Сучасны ўрок – гэта ўнікальная форма арганізацыі пазнавальнай дзейнасці навучэнцаў. Характарызуецца пераносам цэнтра цяжару з навучання на вучэнне, супрацоўніцтвам навучэнцаў і настаўнікаў, становішчам ўзаемадзеяння і ўзаемнай адказнасці, высокай матывацыяй усіх удзельнікаў адукацыйнага ўзаемадзеяння.

Асноўнымі метадычнымі прынцыпамі сучаснага ўрока з'яўляюцца:

  • суб'ектывацыя (вучань становіцца раўнапраўным удзельнікам адукацыйнага працэсу);
  • метапрадметнасць (фарміруюцца ўніверсальныя навучальныя дзеянні);
  • дзейнасны падыход (навучэнцы самастойна здабываюць веды ў ходзе пошукавай і даследчай дзейнасці);
  • рэфлексійнасць (навучэнцы становяцца ў сітуацыю, калі неабходна прааналізаваць сваю дзейнасць на ўроку);
  • імправізацыйнасць (настаўнік павінен быць падрыхтаваныы да зменаў і карэкцыі «хода ўрока» ў працэсе яго правядзення).

Метапрадметнасць –  адзін з прынцыпаў сучаснага ўрока, сродак рэалізацыі кампетэнтнаснага падыходу ў адукацыі, а метапрадметны ўрок  -  разнавіднасць і вышэйшая форма кампетэнтнасна-арыентаванага навучальнага занятку.

Сучасны ўрок, захаваўшы сваю структуру, істотна змяніў змястоўную і арганізацыйную напоўненасць звыклых этапаў.

Гэта дэманструе наступная табліца.

Патрабаванні да ўрока

Традыцыйны ўрок

Метапрадметны  ўрок

1

2

3

Тэма ўрока

Настаўнік паведамляе

навучэнцам

Фармулююць самі навучэнцы (настаўнік падводзіць вучняў да ўсведамлення тэмы)

 

Мэта, задачы

Настаўнік фармулюе і паведамляе навучэнцам, чаму павінны навучыцца.

Галоўная мэта настаўніка - паспець тое, што запланавана

 

Фармулююць самі навучэнцы, вызначыўшы межы ведання  і няведання па схеме «ўспомніць → даведацца → навучыцца» (настаўнік падводзіць вучняў да ўсведамлення мэты і задач)

 

Планаванне

Настаўнік паведамляе навучэнцам, якую працу яны павінны выканаць, каб дасягнуць мэты

Планаванне навучэнцамі спосабаў дасягнення вызначанай мэты (настаўнік дапамагае, раіць)

 

Практычная дзейнасць навучэнцаў

 

Пад кіраўніцтвам настаўніка вучні выконваюць шэраг практычных задач (часцей ужываецца франтальны метад арганізацыі дзейнасці)

Навучэнцы ажыццяўляюць навучальныя

дзеянні па вызначаным плане

(прымяняецца групавы, індывідуальны метады),

настаўнік кансультуе

 

Ажыццяўленне кантролю

Настаўнік ажыццяўляе кантроль за выкананнем навучэнцамі практычнай працы

Вучні ажыццяўляюць кантроль (ужываюцца формы самакантролю, узаемакантролю), настаўнік кансультуе

 

Ажыццяўленне карэкцыі

Настаўнік у ходзе выканання і па выніках выкананай працы навучэнцамі ажыццяўляе карэкцыю

Вучні фармулююць цяжкасці і ажыццяўляюць карэкцыю самастойна, настаўнік кансультуе, раіць, дапамагае

 

Ацэньванне вучняў

Настаўнік ажыццяўляе

ацэньванне працы вучняў на ўроку

 

Навучэнцы даюць ацэнку дзейнасці па яе выніках (самаацэнка, ацэньванне вынікаў дзейнасці таварышаў), настаўнік кансультуе

 

Вынік урока

Настаўнік высвятляе ў навучэнцаў, што яны запомнілі

Праводзіцца рэфлексія

 

Дамашняе заданне

Настаўнік аб'яўляе і каменціруе (часцей - заданне адно для ўсіх)

 

Навучэнцы могуць выбіраць заданне з прапанаваных настаўнікам з улікам індывідуальных магчымасцей

 

Працэс развіцця метапрадметныя вынікаў - метапрадметных універсальных навучальных дзеянняў (здольнасці да самастойнага засваення новых ведаў, уключаючы  арганізацыю і працэсу навучання) патрабуе валодання актыўнымі метадамі і прыёмамі навучання, ажыццяўлення даследчага, сістэмна-дзейнаснага падыходу і праблемнага метаду навучання, шырокага выкарыстання інфармацыйна-камп'ютарных тэхналогій , актывізуе разумовую дзейнасць вучняў.

Псіхалагічныя аспекты ўрока

Разглядаючы ўрок з пункту гледжання псіхалогіі, мы спынімся на асноўных яго аспектах, падчас якіх адбываецца ўзаемадзеянне паміж вучнямі і настаўнікам.

  1. Развіццё пазнавальнай сферы навучэнцаў:

— развіццё псіхічных працэсаў (развіццё ўвагі (выкарыстанне цікавай інфармацыі), памяці (выкарыстанне розных відаў памяці: слыхавой, зрокавай, эмацыянальнай), мыслення (ставіць перад навучэнцамі праблемныя задачы), уяўлення (слоўнае маляванне характараў казачных персанажаў);

— работа над перавагай нагрузкі на мысленне над нагрузкай на памяць навучэнцаў;

— напрамак зместу вучэбнага матэрыялу і відаў работы, якія выкарыстоўваюцца на ўроку, на падтрыманне пазнавальнай актыўнасці навучэнцаў на працягу ўсяго ўрока;

— задавальненне цікавасці навучэнцаў на ўроку праз уздзеянне наглядных, тэхнічных, дыдактычных сродкаў навучання.

  1. Развіццё матывацыйна-патрэбаснай сферы навучэнцаў на ўроку ажыццяўляць праз:

— развіццё навыкаў рэфлексіі. Рэфлексія надае навучэнцам упэўненасць у сабе. У выніку рэфлексіі навучэнцы павышаюць сваю псіхалагічную культуру, пазітыўныя самаадносіны, набываюць здольнасць да рэфлексіі і самаразумення;

— выпрацоўку ўменняў мэтапастаноўкі і планавання дзейнасці;

— стварэнне сітуацый заахвочвання за паспяховасць работы;

— уменне настаўніка падвесці дзіця да адкрыцця і зафіксаваць эфект навізны і важнасці адкрыцця;

— стымуляванне ў навучэнцаў самастойнасці;

— фарміраванне ў навучэнцаў адказнасці за сваю дзейнасць.

  1. Ацэнка маральна-псіхалагічнага клімату на ўроку адлюстроўваецца праз:

— стварэнне сітуацыі поспеху;

— стварэнне аптымістычнага настрою ў працэсе дзейнасці навучэнцаў;

— увага да настрою навучэнцаў;

— наяўнасць атмасферы псіхалагічнага камфорту;

— псіхалагічную падтрымку кожнаму дзіцяці з боку аднакласнікаў і настаўніка ў выпадку цяжкасці;

— выкарыстанне прыёмаў выхавання ў дзіцяці ўпэўненасці ў сваіх магчымасцях;

— аб’ектыўную ацэнку вынікаў дзейнасці навучэнцаў і іх адносін да яе.

  1. Камунікатыўнае развіццё навучэнцаў адбываецца праз:

— работу ў групах (парах), што спрыяе выхаванню павагі да меркавання іншых, умення чуць адно аднаго;

— творчыя заданні, якія стымулююць інтэлектуальны рост асобы, спрыяюць павышэнню культурнага ўзроўню школьнікаў.

Таксама важным складнікам псіхалагічнага боку ўрока з’яўляюцца зносіны або камунікацыя паміж вучнямі і настаўнікам. Тут галоўнай умовай з’яўляецца ўзаемная павага паміж вучнямі і настаўнікам.

Для дасягнення ўзаемапавагі трэба вырашыць дзве праблемы:

  1. Выпрацаваць свой стыль зносін — асаблівасці сваіх зносін з навучэнцамі, сваю педагагічную індывідуальнасць.
  2. Для гэтага неабходна асвойваць выразныя сродкі камунікатыўнага ўздзеяння, якія пастаянна мяняюцца пад уплывам задач, якія ўзнікаюць.

Існуюць найбольш распаўсюджаныя стылі зносін:

— Сумесная творчасць на ўроку, у аснове якой ляжыць высокі прафесіяналізм педагога.

— Зносіны на аснове сяброўскай прыхільнасці, што з’яўляецца перадумовай паспяховай сумеснай дзейнасці. Пры гэтым настаўнік не можа быць з навучэнцамі на панібрацкай назе, але і панурасць, зласлівасць і крыклівасць недапушчальны.

— Зносіны-дыстанцыя — гэты стыль выкарыстоўваюць як пачаткоўцы, так і вопытныя педагогі. Але і тут трэба трымацца меры — вельмі вялікая дыстанцыя вядзе да фармалізацыі адносін і да ўстанаўлення аўтарытарнага прынцыпу ў адносінах настаўніка і вучняў, а яе адсутнасць небяспечна пераходам на фамільярнасць.

— Зносіны-запужванне — гэта вынік аўтарытарызму, і ўласцівы ён тым настаўнікам, якія не ўмеюць арганізаваць работу навучэнцаў на ўроку. Як правіла, да гэтага стылю звяртаюцца нявопытныя настаўнікі.

— Зносіны-падладжванне таксама характэрны для маладых настаўнікаў і звязаны з імкненнем заваяваць танны аўтарытэт у дзяцей.

І, нарэшце, адзначу, што ў працэсе вучэбнага працэсу рэалізоўваецца шэраг выхаваўчых задач, якія таксама фарміруюць псіхалагічны настрой навучэнцаў. І тут найбольш істотным паказчыкам псіхалагічнага боку ўрока з’яўляецца фарміраванне і змяненне сацыяльных установак навучэнцаў у час урока.

Сацыяльная ўстаноўка мае 3 кампаненты: веды, эмоцыі, дзеянні. Адпаведна, выхаванне сацыяльных установак зводзіцца да змянення аднаго або некалькіх іх складнікаў.

У працэсе накіраванага педагагічнага ўздзеяння можна выкарыстоўваць рацыянальны і эмацыянальны кампаненты сацыяльнай устаноўкі.

Рацыянальны кампанент

Выхаванне, заснаванае на рацыянальным кампаненце, звычайна апелюе да розуму дзіцяці. У гэтым выпадку выхавальнік спрабуе ўпэўніць яго з дапамогай лагічных доказаў.

Эмацыянальны кампанент

Эмацыянальнае ўздзеянне базіруецца на эфекце ўнушэння і звычайна выкарыстоўваецца пры адсутнасці або слабасці лагічных аргументаў. Пры выкарыстанні эмацыянальнай формы ўздзеяння звычайна спасылаюцца на аўтарытэт або звяртаюцца да ўзору.

Педагагічнае ўздзеянне на сацыяльную ўстаноўку дзіцяці ўключае 4 стадыі:

Крок 1. Прыцягненне ўвагі дзіцяці да пытання.

Крок 2. Выкліканне цікавасці дзіцяці да пытання.

Крок 3. Выкладанне новай інфармацыі.

Крок 4. Перакананне. Нават калі яно грунтуецца на добра падабранай сукупнасці фактаў, спосаб іх падачы дзіцяці можа істотна паўплываць на вынік пераканання. Адзін і той жа факт можа быць прадстаўлены і ўспрыняты дзіцем па-рознаму.

У час вучэбнай дзейнасці на навучэнцаў аказваецца як педагагічны ўплыў, так і псіхалагічны. І найбольш важнымі псіхалагічнымі аспектамі ўрока з’яўляюцца развіццё асобасных асаблівасцей навучэнцаў; камунікацыя паміж вучнямі і настаўнікам; фарміраванне і змяненне сацыяльных установак навучэнцаў у час вучэбнай дзейнасці. І тут вялікую ролю ва ўсіх аспектах адыгрывае настаўнік. Ад яго залежыць не толькі структура правядзення ўрока, але і псіхалагічны мікраклімат, які ён стварае ў класе.

 

Схема складання рэзюмэ

  1. Фота (партрэтны фотаздымак).
  2. Прозвішча, імя, імя па бацьку, месца працы, пасада, які выкладаецца прадмет, педагагічны стаж, кантактныя тэлефоны, e-mail.
  3. Вопыт работы (на выбар экзаменуемага):

Перыяд працы

Месца працы, пасада

Прафесійны вопыт і набытыя навыкі

 

 

 

 

  1. Паслядыпломнае прафесійнае навучанне, атрыманыя сертыфікаты, пасведчанні (на выбар атэстуемага).
  2. Тэма педагагічнага вопыту (аўтарскай методыкі).
  3. Кім і калі быў абагульнены вопыт (аўтарам, намеснікам дырэктара ўстановы адукацыі, метадыстам Р(Г)ВМК, ІРА, АПА) і ў якім выглядзе (асобнае апісанне вопыту, апісанне вопыту нароўні з вопытам іншых настаўнікаў дадзенага прадмета, апісанне дадзенага вопыту разам з вопытам настаўнікаў іншых прадметаў і інш.).
  4. Спіс публікацый (на выбар атэстуемага) у навукова-метадычных і іншых выданнях аб вопыце прымянення сучасных адукацыйных, выхаваўчых і інфармацыйных тэхналогій, выкарыстанне эфектыўных форм, метадаў і сродкаў навучання і інш. (дапускаюцца скарачэнні, абагульненні некалькіх публікацый адзінай назвай). На экзамен прадстаўляюцца арыгіналы выданняў або ксеракопіі артыкулаў (калі артыкулы ў кнігах, зборніках, часопісах, неабходная ксеракопія зместу). Публікацыі паказваюцца за апошнія тры гады.

Назва публікацыі

Назва выдавецтва, газеты, часопіса, установы адукацыі

Год публікацыі

 

 

 

 

  1. Вопыт кіраўніцтва метадычным фарміраваннем, суправаджэнне прафесійнага росту педагогаў (за апошнія пяць гадоў). Пацвярджаецца ксеракопіямі загадаў.
  2. Вопыт правядзення заняткаў з педагогамі па актуальных праблемах адукацыйнай практыкі, распаўсюджвання эфектыўных тэхналогій, методык, прыёмаў, сродкаў навучання (установа адукацыі – раён – вобласць – рэспубліка). Вопыт працы пацвярджаецца праграмамі мерапрыемстваў, ксеракопіямі раскладаў курсаў павышэння кваліфікацыі (за апошнія тры гады).

Установа адукацыі

Форма і тэма выступлення

Дата правядзення

 

 

 

 

  1. Удзел у конкурсах прафесійнага майстэрства педагагічных работнікаўНастаўнік года Рэспублікі Беларусь, Камп'ютар. Адукацыя. Інтэрнэт (год, узровень конкурсу, вынік)

 

 

 

 

 

 

 

 

Крытэрыі і паказчыкі ацэнкі прадстаўленага рэзюмэ на кваліфікацыйным экзамене пры праходжанні атэстацыі на прысваенне кваліфікацыйнай катэгорыі "настаўнік-метадыст"

7

Узровень прад'яўлення публікацый

Публікацыі метадычнага характару (не менш за 3) на ўзроўні раёна і ўстановы адукацыі (школьныя (гімназічныя, ліцэйскія), раённыя метадычныя веснікі і г. д.) за апошнія тры гады

1

Публікацыі метадычнага характару (не менш за 3) на ўзроўні вобласці (часопісы, газеты, зборнікі канферэнцый, педагагічных чытанняў, метадычныя рэкамендацыі ІРА) за апошнія тры гады

2

Публікацыі метадычнага характару (не менш за 3) на ўзроўні рэспублікі (прадметныя часопісы, газеты, зборнікі канферэнцый, педагагічных чытанняў і г. д.) за апошнія тры гады

3

Публікацыі асобных выданняў педагагічнай і метадычнай накіраванасці ў рэспубліканскіх выдавецтвах за апошнія тры гады

4

8

Метадычнае суправаджэнне росту прафесійнага майстэрства педагогаў

Кіраўніцтва школьным метадычным фарміраваннем (творчая група, метадычнае аб'яднанне, школа прафесійнага майстэрства і г.д.). Падрыхтоўка педагогаў да ўдзелу ў конкурсе прафесійнага майстэрства на ўзроўні ўстановы адукацыі (за апошнія пяць гадоў)

1

Кіраўніцтва раённым метадычным фарміраваннем (творчая група, метадычнае аб'яднанне, школа прафесійнага майстэрства і г.д.). Падрыхтоўка педагогаў да ўдзелу ў конкурсе прафесійнага майстэрства на ўзроўні раёна (за апошнія пяць гадоў)

2

Праца ў абласной творчай групе па вучэбным прадмеце (прадстаўленне прадукту), клубе удзельнікаў конкурсу. Падрыхтоўка педагогаў да ўдзелу ў конкурсе прафесійнага майстэрства на ўзроўні вобласці (г. Мінска) (за апошнія пяць гадоў)

3

Праца ў рэспубліканскай творчай групе па вучэбным прадмеце, клубе удзельнікаў конкурсу. Падрыхтоўка педагогаў да ўдзелу ў конкурсе прафесійнага майстэрства на ўзроўні рэспублікі (за апошнія пяць гадоў)

4

9

Удзел у працы сістэмы дадатковай адукацыі дарослых

Эпізадычная метадычная праца на ўзроўні раёна (правядзенне адкрытых урокаў, удзел у семінарах і г. д.)

1

Сістэмная праца (не менш за 5 мерапрыемстваў за апошнія 3 гады) на ўзроўні раёна, эпізадычная работа на ўзроўні вобласці (г. Мінска)

2

Сістэмная праца (не менш за 5 мерапрыемстваў за апошнія 3 гады) на ўзроўні вобласці, эпізадычная праца на ўзроўні рэспублікі

3

Сістэмная праца (не менш за 5 мерапрыемстваў за апошнія 3 гады) на ўзроўні рэспублікі, эпізадычная праца на міжнародным узроўні

4

10

Удзел у конкурсах педагагічнай накіраванасці

Удзел у конкурсе прафесійнага майстэрства педагагічных работнікаў "Настаўнік года Рэспублікі Беларусь" на ўзроўні ўстановы адукацыі

1

Перамогі і прызавыя месцы ў конкурсе прафесійнага майстэрства педагагічных работнікаў "Настаўнік года Рэспублікі Беларусь" на ўзроўні раёна

2

Перамогі і прызавыя месцы на конкурсе прафесійнага майстэрства педагагічных работнікаў "Настаўнік года Рэспублікі Беларусь" на ўзроўні вобласці (г. Мінска)

3

Удзел у конкурсе прафесійнага майстэрства педагагічных работнікаў "Настаўнік года Рэспублікі Беларусь" на ўзроўні рэспублікі. Перамогі і прызавыя месцы на рэспубліканскім конкурсе «Камп'ютар. Адукацыя. Інтэрнэт» (дыплом I, II, III ступені)

4

 

 

 

 

 

 

Сёння, каб быць паспяховым, вучань, акрамя пэўных ведаў, уменняў і навыкаў, павінен авалодаць уменнем самастойна аналізаваць, кантраляваць, ацэньваць сваю дзейнасць. І гэтаму, у першую чаргу, дапамагае рэфлексія.

Такім чынам, сёння мы пагаворым пра рэфлексію як фактар павышэння якасці адукацыйнага працэсу

Слова рэфлексія паходзіць ад лац. слова - зварот назад.

Слоўнік замежных слоў вызначае рэфлексію як самапазнанне. Тлумачальны слоўнік беларускай мовы - як самааналіз.

У сучаснай педагогіцы пад рэфлексіяй разумеюць самааналіз дзейнасці і яе вынікаў.

Рэфлексія з’яўляецца паўнавартасным кампанентам працэсу мэтавызначэння, таму што пастаноўка вучнем мэты вучэбнай дзейнасці прадугледжвае наступнае  асэнсаванне вынікаў і спосабаў яе дасягнення.

Важна, каб рэфлексія датычылася як мінімум трох бакоў дзейнасці вучня: практычнай, якая ўключае ў сабе адказы на пытанні што зроблена? Што з’яўляецца галоўным вынікам?

тэхналагічнай: якім спосабам дасягнуты вынік? Якія этапы на шляху дасягнення пройдзены?

светапогляднае асэнсаванне – для чаго я гэта раблю?

Рэфлексія можа ажыццяўляцца не толькі ў канцы ўрока, як гэта прынята лічыць, але і на любым яго этапе.

Пры выбары рэфлексіі неабходна ўлічваць мэту ўрока, змест вучэбнага матэрыялу, спосабы і метады навучання, узроставыя і псіхалагічныя асаблівасці вучняў.

Формы  рэфлексіі:

Вербальныя формы:

  • вуснае абмеркаванне;
  • апавяданне;
  • выказванне змяненняў, якія адбыліся;
  • апытванне.

Невербальныя формы:

  • сачыненне;
  • пісьмовае анкетаванне;
  • графічнае або малюнкавыя выявы змяненняў, якія адбыліся.

Класіфікацыя рэфлексіі:

1) па змесце:

  • вусная;
  • пісьмовая.

2) па форме дзейнасці:

  • індывідуальная;
  • групавая;
  • калектыўная.

3) па спосабе правядзення:

  • анкетаванне;
  • апытанне;
  • малюнак і г.д.

Зыходзячы з іх функцый, адрозніваюць тры віды рэфлексіі:

  1. Рэфлексія эмацыянальнага стану і настрою.
  2. Рэфлексія дзейнасці на ўроку.
  3. Рэфлексія зместу вучэбнага матэрыялу.

Рэфлексія настрою і эмацыянальнага стану праводзіцца ў пачатку і ў канцы ўрока для ўсталявання эмацыянальнага кантакту.

Прыёмы:

   «Смайлікі»

 Выкарыстанне розных малюнкаў

«Сонейка і хмарка»

Эмацыйна-мастацкае афармленне, адзнака свайго эмацыйнага стану

«Святлафор»

Краявід”

«Астравы»

«Адным словам»

«Ланцужок пажаданняў»

Рэфлексія зместу вучэбнага матэрыялу – гэта выяўленне ўзроўню ўсведамлення зместу вывучанага матэрыялу.

Прыёмы:

«Няскончаны сказ»

«Сінквейн»

«Шэсць капелюшоў мыслення»

«Сцвярджэнне»

«Разбярыцеся слова па літарах»( алітэрацыя)

«Анкета»

«Цягнік»

«Чароўны мяшэчак»

«Рэфлексіўная картка»

  «Табліца фіксацыі»

«Кошык ідэй»

«А што, калі ...?»

«Пісьмовае інтэрв'ю»

«Чамадан, мясарубка, кошык»

Прыём «Кластар»

«Тры М»

«Эсэ»

Сёння мы спынім увагу менавіта на рэфлексіі дзейнасці вучняў, якая дазваляе асэнсаваць спосабы і прыёмы сваёй працы з навучальным матэрыялам (пры праверцы дамашняга задання, абароне праектаў, у канцы ўрока).

Прыёмы:

«Ліст самакантролю»

Дрэва поспеху”

"Лесвіца поспеху"

«Аргументацыя свайго адказу»

«Выбар»

«Ацані сябе на ўроку»

«Метад пяці пальцаў»

«Фразеалагізмы» або «Прыказка»

«Фраза для суседа па парце»

«SMS»

  «Басейн»

"Дзякуй ..."

"Плюс - мінус - цікава"

"Слон"

«Пантаміма»

«Мішэнь»

         Рэфлексія становіцца абавязковай умовай усяго працэсу пастаноўкі мэты як з боку настаўніка, так і з боку вучня. Яна дазваляе не толькі настаўніку атрымаць уяўленне пра тое, як і наколькі пастаўленая ім мэта прынятая і зразумелая вучнем, але і самому вучню ўсвядомлена арганізоўваць і рэгуляваць  сваю дзейнасць.

Рэфлексія, у сваю чаргу, садзейнічае павышэнню якасці адукацыйнага працэсу.

Ад рэфлексіі – да якаснай адукацыі!

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Парадак правядзення кваліфікацыйнага экзамену пры праходжанні атэстацыі педагагічных работнікаў на прысваенне кваліфікацыйнай катэгорыі «настаўнік-метадыст»

         Кваліфікацыйны экзамен пры праходжанні атэстацыі на прысваенне кваліфікацыйнай катэгорыі «настаўнік-метадыст» праводзіцца ў адпаведнасці з Інструкцыяй аб парадку правядзення атэстацыі педагагічных работнікаў сістэмы адукацыі ў дзяржаўнай установе адукацыі «Акадэмія паслядыпломнай адукацыі».

         Мэтай правядзення кваліфікацыйнага экзамену з'яўляецца незалежная экспертная ацэнка навукова-тэарэтычнай і метадычнай падрыхтоўкі прэтэндэнтаў. Кваліфікацыйны экзамен пры праходжанні атэстацыі на прысваенне кваліфікацыйнай катэгорыі «настаўнік-метадыст» накіраваны на ацэнку ўзроўню прафесійнай дзейнасці педагагічнага работніка.Прэтэндэнт на кваліфікацыйную катэгорыю «настаўнік-метадыст» павінен валодаць наступнымі прафесійнымі кампетэнцыямі:

  1. Асобасныя кампетэнцыі.
  2. Прадметна-метадычныя кампетэнцыі.
  3. Дыдактыка-камунікатыўныя кампетэнцыі.
  4. Рэфлексіўна-аналітычныя кампетэнцыі.
  5. Метадычныя кампетэнцыі

Абавязковымі ўмовамі допуску педагагічнага работніка да атэстацыі ў працэсе прысваення кваліфікацыйнай катэгорыі «настаўнік-метадыст» з'яўляюцца адпаведнасць атрыманай адукацыі кваліфікацыйным патрабаванням; наяўнасць стажу працы ў адпаведнасці з патрабаваннямі Інструкцыі; засваенне зместу адукацыйнай праграмы павышэння кваліфікацыі кіруючых работнікаў і спецыялістаў адукацыі, у дадзеным выпадку неабходны дакумент устаноўленага ўзору, які пацвярджае праходжанне павышэння кваліфікацыі.

Для педагагічных работнікаў, якія прэтэндуюць на прысваенне кваліфікацыйнай катэгорыі «настаўнік-метадыст», акрамя вышэйпералічаных абавязковых умоў допуску да атэстацыі, прад'яўляюцца дадатковыя, а менавіта: наяўнасць аўтарскай методыкі выкладання вучэбнага прадмета або асабістага вопыту, які абагульнены і выкарыстоўваецца іншымі настаўнікамі ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі; публікацыі ў навукова-метадычных і іншых выданнях аб вопыце прымянення сучасных адукацыйных, выхаваўчых і інфармацыйных тэхналогій, выкарыстання эфектыўных формаў, метадаў і сродкаў навучання.

Склад кваліфікацыйных камісій для правядзення кваліфікацыйнага экзамену пры праходжанні атэстацыі на прысваенне кваліфікацыйнай катэгорыі «настаўнік-метадыст» ствараецца да 1 снежня тэрмінам на адзін год і зацвярджаецца загадам рэктара акадэміі. Графік правядзення кваліфікацыйных экзаменаў зацвярджаецца загадам рэктара Акадэміі, даводзіцца да ведама зацікаўленых і размяшчаецца на афіцыйным сайце акадэміі.

Парадак правядзення кваліфікацыйнага экзамену

 Для здачы кваліфікацыйнага экзамену з ліку экзаменуемых фармуюцца, як правіла, групы напаўняльнасцю 10-12 чалавек. Кваліфікацыйны экзамен пры праходжанні атэстацыі на прысваенне кваліфікацыйнай катэгорыі «настаўнік-метадыст» праводзіцца на працягу аднаго дня. Прыбыццё на кваліфікацыйны экзамен у Акадэмію ажыццяўляецца па персанальным  запрашэнні.

Загадам рэктара акадэміі сцвярджаецца колькасны i персанальны склад кваліфікацыйнай камісіі. Перад пачаткам кваліфікацыйнага экзамену праводзіцца электронная рэгістрацыя яго ўдзельнікаў. На кваліфікацыйным экзамене педагагічнаму работніку выдаюцца экзаменацыйныя лісты са штампам акадэміі. Вынікі кваліфікацыйнага экзамену фіксуюцца ў экзаменацыйнай ведамасці ацэнкамі: «здаў (а)", "не здаў (а)». Па выніках здачы кваліфікацыйнага экзамену экзаменуемага выдаецца выпiска з пратакола пасяджэння кваліфікацыйнай камісіі адпаведнага ўзору за подпісам рэктара акадэміі і сакратара кваліфікацыйнай камісіі.  Выдача педагагічнаму работніку выпіскі з пратаколу пасяджэння кваліфікацыйнай камісіі аб здачы кваліфікацыйнага экзамену фіксуецца ў ведамасці. Экзаменацыйныя матэрыялы ўключаюць у сябе: апісанне вопыту педагагічнай дзейнасці (папяровы варыянт), пратакол аб здачы кваліфікацыйнага іспыту (арыгінал), ацэначныя лісты камісіі (арыгінал), экзаменацыйная ведамасць (копія), справаздача аб выкананай вучэбнай нагрузцы камісіі па прыёме кваліфікацыйнага экзамену пры праходжанні атэстацыі на прысваенне кваліфікацыйнай катэгорыі «настаўнік-метадыст» (копія), ведамасць на выдачу выпіскі з пратаколу пасяджэння камісіі па прыёме кваліфікацыйнага экзамену пры праходжанні атэстацыі на прысваенне кваліфікацыйнай катэгорыі «настаўнік-метадыст» (копія), накіравання на здачу кваліфікацыйнага іспыту (арыгінал), канверт з працамі слухачоў (2 пісьмовыя заданні).

Працэдура і змест кваліфікацыйнага экзамену пры праходжанні атэстацыі на прысваенне кваліфікацыйнай катэгорыі «настаўнік-метадыст»

На кваліфікацыйны экзамен прэтэндэнт на кваліфікацыйную катэгорыю «настаўнік-метадыст» прадстаўляе рэзюмэ і вопыт уласнай педагагічнай дзейнасці (аўтарскую методыку) на папяровым і электронным носьбітах па ўстаноўленай форме. Электронная версія дадзеных матэрыялаў прадстаўляецца ў акадэмію загадзя - не пазней за 7 (сем) дзён да пачатку кваліфікацыйнага экзамену на электронны адрас: atestacia@academy.edu.by. Камісія прапануе атэстуемаму распрацаваць мадэль майстар-класа для працы ў сістэме дадатковай адукацыі дарослых з паказаным кантынгентам слухачоў (метадычнае аб'яднанне педагогаў або кіраўнікоў сістэмы адукацыі, школа маладога настаўніка ці ўдасканалення прафесійнага майстэрства, настаўнікі розных кваліфікацыйных катэгорый і інш.). У дадзенай мадэлі павінны знайсці адлюстраванне асноўныя палажэнні педагагічнага досведу (аўтарскай методыкі) прэтэндэнта на прысваенне кваліфікацыйнай катэгорыі «настаўнік-метадыст». Падчас сумоўя прэтэндэнт на кваліфікацыйную катэгорыю «настаўнік-метадыст» вусна абараняе вопыт уласнай педагагічнай дзейнасці (аўтарскую методыку) на аснове распрацаванай падчас пісьмовай часткі кваліфікацыйнага экзамену мадэлі майстар-класа. Ацэнка рэзюмэ і вопыту педагагічнай дзейнасці (аўтарскай методыкі) ажыццяўляецца кваліфікацыйнай камісіяй у адпаведнасці з крытэрамі і паказчыкамі. Для паспяховага праходжання кваліфікацыйнага экзамену на прысваенне кваліфікацыйнай катэгорыі «настаўнік-метадыст» экзаменуемага неабходна набраць не менш 37,5 (трыццаці сямі і пяці дзясятых) балаў.

Сёння грамадства мае патрэбу ў адукаваных і мабільных людзях, якія адчуваюць адказнасць за лёс краіны; здольныя аналізаваць свае дзеянні і агульную сітуацыю; гатовыя самастойна прымаць рашэнні і прагназаваць агульную сітуацыю; якія жадаюць супрацоўнічаць адзін з адным.

Перад школай стаіць задача не толькі даць выпускніку як мага больш ведаў, а забяспечыць яго агульнакультурнае, асобаснае і пазнавальнае развіццё, тым самым узброіць яго вельмі важным уменнем – уменнем вучыцца.  Навучыць чалавека думаць – вось аснова метапрадметнага  падыходу,  які грунтуецца на разуменні таго, што галоўнае, чаму трэба навучыць і навучыцца ў школе, – творчае мысленне. Вучань не толькі авалодвае сістэмай ведаў, але і засвойвае ўніверсальныя (надпрадметныя) спосабы дзеяння, з іх дапамогай самастойна  можа  атрымліваць інфармацыю пра навакольны свет.

Тэрміны "метапрадмет", "метапрадметныя" маюць глыбокія гістарычныя карані, упершыню аб гэтых паняццях гаворку вёў яшчэ Арыстоцель. У сучаснай педагогіцы метапрадметны падыход атрымаў развіццё ў канцы XX стагоддзя ў працах Юрыя Вячаслававіча Грамыкі, сення ў працах А.В. Хутарскога.

«Мета» азначае «які стаіць за, над»агульны для ўсіх прадметаў. Метапрадметныя кампетэнцыі звязаны з уменнем выкарыстоўваць набытыя веды і ўніверсальныя навучальныя дзеянні (рэгулятыўныя, пазнавальныя, камунікатыўныя) у паўсядзённым жыцці ў якасці сродку атрымання ведаў па іншых вучэбных прадметах, з выкарыстаннем атрыманых ведаў на міжпрадметным узроўні (на ўроках мовы, літаратуры, гісторыі, геаграфіі і інш.). Метапрадметныя кампетэнцыі як універсальныя веды і спосабы забяспечваюць цэласнасць агульнакультурнага, асобаснага і пазнавальнага развіцця асобы, спрыяюць пабудове індывідуальнай адукацыйнай траекторыі, валоданню і развіццю навыкаў вучэбна-даследчай, праектнай і сацыяльнай дзейнасці.

Метапрадметныя тэхналогія прадугледжваюць уключэнне кожнага дзіцяці ў розныя тыпы дзейнасці, ствараючы ўмовы для яго асобаснага росту.  Вучань павінен навучыцца самастойна  здабываць інфармацыю з розных крыніц, перапрацоўваць яе і прымяняць атрыманыя веды ў жыцці,  на практыцы.

Класіфікацыя метапрадметных кампетэнцый па А.В. Хутарскому:

каштоўнасна-сэнсавыя кампетэнцыі;

агульнакультурная кампетэнцыі;

вучэбна-пазнавальныя кампетэнцыі;

 інфармацыйныя кампетэнцыі;

 камунікатыўныя кампетэнцыі;

 сацыяльна-працоўныя кампетэнцыі;

 кампетэнцыі асобаснага самаўдасканалення.

Дасягненне метапрадметных вынікаў, калі настаўнік, акрамя прадметных, ставіць метапрадметныя мэты, прад'яўляе да сучаснага ўрока пэўныя патрабаванні:

  • урок павінен мець матываваны на працу пачатак і заканчэнне, фіксаваць вынікі гэтай працы;
  • настаўнік павінен спланаваць сваю дзейнасць і дзейнасць вучняў; тэма, мэта, задачы ўрока не толькi фармулююцца, але і ўсведамляюцца навучэнцамі;
  • настаўнік арганізуе праблемныя і пошукавыя сітуацыі, актывізуе дзейнасць навучэнцаў;
  • урок павінен развіваць;
  • настаўнік сам нацэльваецца на супрацоўніцтва з вучнямі і ўмее накіроўваць вучняў на супрацоўніцтва з настаўнікам і аднакласнікамі;
  • мінімум рэпрадукцыі і максімум творчасці і сатворчасці;
  • часазберажэнне (г.зн. выбар найбольш эфектыўных тэхналогій) і здароўезберажэння;
  • улік узроўню і магчымасцяў навучэнцаў, дзе ўлічаны такія аспекты, як профіль класа, імкненне навучэнцаў, настрой дзяцей.

Пры планаванні ўрока неабходна ўлічваць такія прынцыпы педагагічнай тэхнікі, як свабода выбару дзеяння, прынцып адкрытасці, прынцып дзейнасці і зваротнай сувязі.

Гэта азначае, што вучань мае права выбару ў любой навучальнай сітуацыі, ён павінен не толькі атрымліваць ад настаўніка веды, але і сутыкацца з праблемамі, рашэнні якіх выходзяць за рамкі вывучаемага курса, умець прымяняць атрыманую тэорыю ў практычных мэтах.

На занятках павінны максімальна выкарыстоўвацца магчымасці і веды саміх навучэнцаў, а трымаць пад кантролем вучэбную сітуацыю дапаможа сістэма прыёмаў зваротнай сувязі.

Метапрадметны падыход у навучанні спрыяе сыходу ў мінулае практыкі, калі настаўнік працуе франтальна з цэлым класам. Пры дадзеным падыходзе ў навучанні часцей арганізуюцца індывідуальныя і групавыя формы работы на ўроку.

Акцэнт робіцца не на атрыманне адцягненых ад жыцця ведаў, а на неабходнасць пазнання навакольнага свету, падрыхтоўцы дзіцяці да розных жыццёвых сітуацый, на адпрацоўку  ўменняў знаходзіць карысную інфармацыю і ўжываць яе ў рэальным жыцці.

         Галоўным становіцца ўзаемадзеянне навучэнцаў і настаўніка, а таксама ўзаемадзеянне саміх вучняў. Школьнік павінен стаць жывым удзельнікам адукацыйнага працэсу, што зараз адбываецца, на жаль, не заўсёды: некаторыя дзеці так і застаюцца незаўважанымі на працягу заняткаў, а ступень успрымання імі атрыманай на ўроку інфармацыі –  невядомай. Праца ў групе, калі яна правільна арганізавана, вельмі эфектыўная: за ўрок дзіця можа пабываць у ролі кіраўніка або кансультанта. Паколькі склад груп пастаянна мяняецца, навучэнцы лепш пазнаёмяцца адзін з адным. Як паказвае практыка, размаўляючы адзін з адным, дзеці разнявольваюцца, і гэта вельмі важна, бо ўстаць перад усім класам і адказваць настаўніку бывае складана.

Ідэальны ўрок –  той, на якім настаўнік накіроўвае, ненадакучліва карэктуе працу навучэнцаў, так што ў іх ствараецца адчуванне, што яны вядуць урок самі.

Асноўныя тыпы ўрокаў застаюцца ранейшымі, аднак ёсць некаторыя змены.

Так, урок вывучэння новага матэрыялу, адукацыйная мэта якога – вывучэнне і першаснае замацаванне новых ведаў, пашырэнне паняційнай базы вучэбнай дысцыпліны, можа быць традыцыйным (камбінаваным) урокам, а можа быць праведзены ў форме лекцыі, экскурсіі, практыкума і г.д.

Метапрадметная мэта такога ўрока  –  фарміраванне ў вучняў здольнасцяў да самастойнай пабудовы новых спосабаў дзеяння.

Адукацыйная мэта ўрока замацавання ведаў –  выпрацоўка ўменняў па ўжыванні ведаў. Тут дарэчныя такія формы, як практыкум, экскурсія, лабараторная праца, кансультацыя. Метапрадметная мэтафарміраванне ў вучняў здольнасцяў да самастойнага выяўлення і выпраўлення сваіх памылак.

Урок комплекснага прымянення ведаў таксама можа быць практыкумам, лабараторнай работай, семінарам і г.д. Адукацыйная мэта –  выпрацоўка ўменняў самастойна прымяняць веды ў комплексе, у новых умовах.

Метапрадметная мэта некалькі іншая: фарміраванне здольнасцяў выбару спосабаў дзейнасці ў канкрэтнай сітуацыі і іх карэкціроўкі.

Урок абагульнення і сістэматызацыі ведаў можа праводзіцца ў форме семінара, канферэнцыі, круглага стала і г.д. Адукацыйная мэта такога ўрока –  абагульненне адзінкавых ведаў у сістэму. Метапрадметная мэта – фарміраванне ў навучэнцаў здольнасцяў да абагульнення, структуравання і сістэматызацыі прадметнага зместу дысцыпліны.

Нарэшце, урок кантролю, ацэнкі і карэкцыі ведаў ўяўляе сабой кантрольную працу, залік, агляд ведаў. Мае адукацыйную мэту – кантроль і самакантроль узроўню засваення вывучаных паняццяў і спосабаў дзейнасці.

 Метапрадметная мэта такога ўрока – фарміраванне ў вучняў здольнасцяў да ажыццяўлення кантрольнай функцыі.

Якія прыкметы метапрадметныя ўрока?

  • абавязковым элементам такога ўрока з'яўляецца мэтавызначэнне;
  • прысутнасць даследчай, эўрыстычнай, праектнай, камунікатыўна дыялогавай, дыскусійнай, гульнёвай дзейнасці, сутнасць якой заключаецца ў тым, што засваенне любога матэрыялу адбываецца ў працэсе вырашэння практычнай або даследчай задачы, пазнавальнай праблемнай сітуацыі;
  • стварэнне праблемных сітуацый, якія патрабуюць асобаснага самакіравання (г.зн. рэгулятыўных універсальных дзеянняў), настаўнік стварае ўмовы, у якіх дзеці могуць самастойна знайсці вырашэння тых ці іншых пастаўленых задач;
  • актывізацыя цікавасці і матывацыі навучання вучняў шляхам прыцягнення да прадмета ўрока іншых абласцей ведаў і апоры на асабісты практычны вопыт кожнага вучня;
  • на ўроку адбываецца вывядзенне настаўніка і вучня да надпрадметнай асновы, якой з'яўляецца сама дзейнасць вучня і педагога. У ходзе руху ў метапрадмеце дзіця засвойвае адразу два тыпы –  змест прадметнай вобласці і дзейнасці (Н. Грамыка);
  • рэфлексія, пераклад тэарэтычных уяўленняў праз асобасныя развагі і высновы;
  • спосабы дзейнасці на ўроку з'яўляюцца ўніверсальнымі, г. зн. прыдатнымі да розных прадметных галін.

Навізна дадзенага падыходу ў навучанні – гэта тое, што метапрадметны падыход забяспечвае пераход ад існуючай практыкі драбнення ведаў на прадметы да цэласнага вобразнага ўспрымання свету, да метадзейнасці.

Для забеспячэння пазітыўных метапрадметных вынікаў дзейнасці вучняў падабраны аптымальны комплекс адукацыйных педагагічных тэхналогій:

  1. Групавая тэхналогія навучання.
  2. Тэхналогія праблемнага навучання.
  3. Інфармацыйна-камунікатыўныя тэхналогіі.
  4. Тэхналогія праектавання.
  5. Тэхналогія інтэрактыўнага навучання – навучанне праз вопыт.
  6. Асобасна-арыентаваныя тэхналогіі.

Прынцып «метапрадметнасці» складаецца таксама ў навучанні школьнікаў агульным прыёмам, тэхнікам, схемам, узорам разумовай працы, якія ляжаць над прадметамі, па-над прадметамі, але якія прайграваюцца пры працы з любым прадметным матэрыялам (Ю.Грамыка). Гэта складанне дрэў паняццяў, кластараў, схем, прыёмы згортвання інфармацыі (канспект, табліца, схема).

Можна спраектаваць ўрок, узяўшы за аснову ўрок камбінаванага тыпу, які будзе вырашаць задачы па фарміраванні не толькі прадметных, але і метапрадметных вынікаў. Метапрадметныя вынікі – «засвоеныя навучэнцамі ўніверсальныя навучальныя дзеянні (пазнавальныя, рэгулятыўныя і камунікатыўныя), якія забяспечваюць авалоданне ключавымі кампетэнцыямі, складнікамі асновы ўмення вучыцца».

 

Патрабаванні да ўрока

Урок сучаснага тыпу

Універсальныя вучэбныя дзеянні

Тэма ўрока

Фармулююць самі навучэнцы (настаўнік падводзіць вучняў да ўсведамлення тэмы)

Пазнавальныя, камунікатыўныя

Паведамленне мэты і задач

Фармулююць самі навучэнцы, вызначаюць межы ведаў і няведання

(Настаўнік падводзіць вучняў да ўсведамлення мэты і задач)

Рэгулятыўныя, камунікатыўныя

Планаванне

Планаванне навучэнцамі спосабаў дасягнення вызначанай мэты

(Настаўнік дапамагае, раіць)

Рэгулятыўныя

Практычная дзейнасць навучэнцаў

Навучэнцы ажыццяўляюць навучальныя дзеянні па вызначаным плане (прымяняецца групавы, індывідуальны метады)

(Настаўнік кансультуе)

Пазнавальныя, рэгулятыўныя, камунікатыўныя

Ажыццяўленне кантролю

Вучні ажыццяўляюць кантроль (ужываюцца формы самакантролю, узаемакантролю)

(Настаўнік кансультуе)

Рэгулятыўныя кантролю (самакантролю), камунікатыўныя

Ажыццяўленне карэкцыі

Вучні фармулююць цяжкасці і ажыццяўляюць карэкцыю самастойна

(Настаўнік кансультуе, раіць, дапамагае)

Камунікатыўныя, рэгулятыўныя карэкцыі

Ацэньванне вучняў

Вучні даюць ацэнку дзейнасці па яе выніках (самаацэньванне, ацэньванне вынікаў дзейнасці таварышаў)

(Настаўнік кансультуе)

Рэгулятыўныя (самаацэньванне), камунікатыўныя

Вынік урока

 Праводзіцца рэфлексія

Рэгулятыўныя самарэгуляцыі, камунікатыўныя

Дамашняе заданне

Навучэнцы могуць выбіраць заданне з прапанаваных настаўнікам з улікам індывідуальных магчымасцей

Пазнавальныя, рэгулятыўныя, камунікатыўныя

 

Такім чынам, метапрадметныя кампетэнцыі – гэта авалоданне асноўнымі ўніверсальнымі навучальнымі дзеяннямі (рэгулятыўнымі, камунікатыўнымі, пазнавальнымі); спосабамі дзейнасці, ужывальнымі як у рамках адукацыйнага працэсу, так і пры вырашэнні праблем у рэальных жыццёвых сітуацыях, засвоеныя навучэнцамі на базе аднаго, некалькіх або ўсіх навучальных прадметаў, мэтай якіх з'яўляецца выхаванне творчай, свабоднай асобы.  Навучанне працята мноствам умоў, задач, якія вызначаюць дыдактычныя прынцыпы. Кардынальна мяняецца роля настаўніка на ўроку, з транслятара ведаў ён ператвараецца ў арганізатара навучальнага працэсу, памочніка і дарадцы дзяцей. Педагог павінен дакладна бачыць перспектывы развіцця кожнага дзіцяці і калектыву ў цэлым. Настаўнік кожную хвіліну павінен быць гатовы да імправізацыі, нечаканых паваротаў на ўроку. Несумненна, ён павінен выдатна валодаць навучальным матэрыялам і імкнуцца да ведаў, быць у пастаянным пошуку метадычных прыёмаў, якія забяспечваюць развіваючае навучанне, валодаць самааналізам, адэкватнай самаацэнкай, павінен умець     скарэкціраваць вынікі сваёй дзейнасці.

 

МЕТАПРАДМЕТНЫ ЎРОК З НАЦЫЯНАЛЬНА-КУЛЬТУРНЫМ КАМПАНЕНТАМ ЯК СРОДАК ФАРМІРАВАННЯ ЛІНГВАКУЛЬТУРАЛАГІЧНАЙ КАМПЕТЭНЦЫІ ВУЧНЯЎ НА ЎРОКАХ БЕЛАРУСКАЙ МОВЫ НА ІІ СТУПЕНІ АГУЛЬНАЙ СЯРЭДНЯЙ АДУКАЦЫІ

 

Яраш Т. Л.,

настаўнік беларускай мовы і літаратуры дзяржаўнай установы адукацыі “Сярэдняя школа №16 г. Мазыра”

 

Сёння грамадству неабходны высокаадукаваныя, высокакультурныя моўныя асобы. Менавіта вучэбны прадмет “Беларуская мова” ва ўстановах агульнай сярэдняй адукацыі Рэспублікі Беларусь прадугледжвае “фармiраванне сапраўднага грамадзянiна, удумлiвага чытача, адукаванага суразмоўнiка, спагадлiвага, высакароднага чалавека” [2]. У сувязi з гэтым вывучэнне беларускай мовы накiравана на фармiраванне моўнай, маўленчай, маўленча-камунiкатыўнай, лiнгвакультуралагiчнай i сацыякультурнай кампетэнцый [2].

Сучасная практыка сведчыць аб зніжэнні колькаснага і якаснага ўзроўняў чытання на беларускай мове, пісьменнасці, абмежаванні лексічнага запасу, маўленчага і камунікатыўнага патэнцыялаў, паколькі важнасць выкарыстання беларускай мовы ў паўсядзённым жыцці для многіх вучняў невысокая. Вырашэнне гэтых праблем магчыма за кошт фарміравання лінгвакультуралагічнай кампетэнцыі вучняў.

Лінгвакультуралогія як навука ўзнікла ў 90-я XX стагоддзя і ўяўляе сабой вобласць лінгвістыкі, якая вывучае ўзаемасувязі мовы і культуры. Сутнасць лінгвакультуралогіі разглядалі ў сваіх працах такія навукоўцы, як В. Гумбальт, Э.Сепіра, В.В. Вераб’ёў і інш [4].

Пад лінгвакультуралагічнай кампетэнцыяй трэба разумець “усведамленне вучнямі мовы як феномена культуры, у якім знайшлі адбітак яе праяўленні, засваенне нацыянальна маркіраваных адзінак беларускай мовы, развіццё здольнасці адэкватна ўжываць іх у маўленні, авалоданне мовай як сістэмай захавання і перадачы каштоўнасцей культуры” [2].

З аднаго боку, кампетэнцыі фарміруюцца і праяўляюцца ў дзейнасці, з другога боку, моўны працэс з улікам культуразнаўчых сродкаў з’яўляецца творчым, таму фарміраванне лінгвакультуралагічнай кампетэнцыі вучняў у працэсе навучання беларускай мове павінна ажыццяўляцца ва ўмовах раскрыцця творчага патэнцыялу, творчай самарэалізацыі асобы на базе засваення ўніверсальных спосабаў дзейнасці.

Творчая самарэалізацыя асобы вучня, адкрыццё новага – гэта адзін з асноўных кірункаў сучаснага ўрока.

Сучасны ўрок – гэта ўнікальная форма арганізацыі пазнавальнай дзейнасці вучняў. Характарызуецца пераносам цэнтра цяжару з навучання на вучэнне, супрацоўніцтвам вучняў і настаўнікаў, становішчам ўзаемадзеяння і ўзаемнай адказнасці, высокай матывацыяй усіх удзельнікаў адукацыйнага ўзаемадзеяння [3, с.112].

Сучасны ўрок – гэта метапрадметны ўрок. “Вывучаючы прадметнае, заўсёды трэба даць вучням зазірнуць далей, накіраваць іх пазнанне да першасэнсаў” [6, с.195–196]. Метапрадметны ўрок дапамагае “вучням убачыць карані таго, што адбываецца, пабудаваць цэласныя веды і разуменне вывучаемых прадметаў, вычначыць свае асабістыя адносіны да фундаментальных пытанняў свайго быцця” [6, с.195–196].

Асноўнымі метадычнымі прынцыпамі сучаснага ўрока з'яўляюцца:

  • суб'ектывацыя (вучань становіцца раўнапраўным удзельнікам адукацыйнага працэсу);
  • метапрадметнасць (фарміруюцца ўніверсальныя навучальныя дзеянні);
  • дзейнасны падыход (вучні самастойна здабываюць веды ў ходзе пошукавай і даследчай дзейнасці);
  • рэфлексійнасць (вучні становяцца ў сітуацыю, калі неабходна прааналізаваць сваю дзейнасць на ўроку);
  • імправізацыйнасць (настаўнік павінен быць падрыхтаваны да зменаў і карэкцыі “хода ўрока” ў працэсе яго правядзення) [1].

Сучасны ўрок мае наступную змястоўную і арганізацыйную структуру (табліца) [1].

Табліца – Патрабаваннi да метапредметнага ўрока

Патрабаванні да ўрока

Метапрадметны ўрок

Тэма ўрока

Фармулююць самі вучні (настаўнік падводзіць вучняў да ўсведамлення тэмы)

Мэта, задачы

Фармулююць самі вучні, вызначаючы межы ведання  і няведання па схеме “ўспомніць → даведацца → навучыцца” (настаўнік падводзіць вучняў да ўсведамлення мэты і задач)

Планаванне

Планаванне вучнямі спосабаў дасягнення вызначанай мэты (настаўнік дапамагае, раіць)

Практычная дзейнасць вучняў

Вучні ажыццяўляюць навучальныя дзеянні па вызначаным плане (прымяняецца групавы, індывідуальны метады), настаўнік кансультуе

Ажыццяўленне кантролю

Вучні ажыццяўляюць кантроль (ужываюцца формы самакантролю, узаемакантролю), настаўнік кансультуе

Ажыццяўленне карэкцыі

Вучні фармулююць цяжкасці і ажыццяўляюць карэкцыю самастойна, настаўнік кансультуе, раіць, дапамагае

Ацэньванне вучняў

Вучні даюць ацэнку дзейнасці па яе выніках (самаацэнка, ацэньванне вынікаў дзейнасці іншых вучняў), настаўнік кансультуе

Вынік урока

Праводзіцца рэфлексія

Дамашняе заданне

Вучні могуць выбіраць заданне з прапанаваных настаўнікам з улікам індывідуальных магчымасцей

Метапрадметны ўрок арыентаваны на пазнанне і адкрыццё вучнямі адукацыйных аб’ектаў. “Адукацыйны аб’ект мае для вучняў два бакі свайго праяўлення – рэальны (матэрыяльны) і ведавы (ідэальны)” [6, с.234–237]. Для фарміравання лінгвакультуралагічнай кампетэнцыі ў якасці адукацыйнага аб’екту выступаюць нацыянальна-культурныя кампаненты, рэальны бок якіх адлюстроўваецца непасрэдна ў з’явах культуры, прадметах мастацтва, здзяйсняемых абрадах і г.д., а ідэальная – у паняццях, законах, тэорыях, мастацкіх прынцыпах, культурных традыцыях. У сваю чаргу, вынікі вывучэння адукацыйных аб’ектаў маюць дзве формы адлюстравання – знешнюю (створаная вучнямі адукацыйная прадукцыя – тэксты, суджэнні, мадэлі, узоры, даследаванні, праекты і г.д) і ўнутраную (асобасныя якасці вучняў – веды, уменні, здольнасці, кампетэнтнасці).

Умовай стварэння вучнямі адукацыйнага прадукту (ведавага) з’яўляецца прадастаўленне яму магчымасці пазнання рэальнага адукацыйнага аб’екту і толькі затым – знаёмства з ведамі чалавецтва пра яго.

Уключэнне ва ўрок рэальных аб’ектаў дазваляе вучням будаваць суб’ектыўную сістэму ведаў, а не браць іх у гатовым выглядзе.

Для вучняў, якія ствараюць уласныя адукацыйныя прадукты, неабходна знаёмства з агульнапрынятымі аналагічнымі дасягненнямі [6, с.234–237].

Важна адзначыць, што працэс фарміравання кампетэнцый, у прыватнасці лінгвакультуралагічнай кампетэнцыі, патрабуе валодання актыўнымі метадамі і прыёмамі навучання, ажыццяўлення даследчага, сістэмна-дзейнаснага падыходу і праблемнага метаду навучання, шырокага выкарыстання інфармацыйна-камп'ютарных тэхналогій, а таксама тэхналогii актыўнай ацэнкi.

Напрыклад, пры вывучэнні тэмы “Правапіс літар е, ё, я” па беларускай мове ў 5 класе можна прапанаваць наступныя структурныя элементы метапрадметнага ўрока з нацыянальна-культурнымі кампанентамі свята “Масленіца”.

Арганізацыйны момант арыентаваны на матывацыю вучняў праз агучванне каштоўнасці, карыснасці ўрока. Таму на ўроку выкарыстоўваецца прыём “Прывітанне”. Вучні пад акампанемент баяна спяваюць песню-вяснянку “Масленіца”, апрануты ў беларускае нацыянальнае адзенне, у руках выявы сонейка і птушак, смачныя бліны, прысмакі. Яны выступаюць з заклікам вясны, выказваюць свае адносіны да Масленіцы.

Пры вызначэнні тэмы вучні фармулююць яе самастойна пры дапамозе прыёму “Кросенс”. Гэты прыём дапамагае знайсці сувязь паміж малюнкамі і вызначыць тэму ўрока, ставіцца праблемнае пытанне “Якая роля ў жыцці народа належыць Масленіцы?”

Мэту і задачы асобаснага развіцця вучні вызначаюць самастойна, а пры неабходнасці настаўнік дапамагае ім.  Плануецца, што да заканчэння ўрока вучні будуць ведаць: правілы вымаўлення е, ё, я; напісання галосных е, ё, я ў спрадвечна беларускіх і запазычаных словах, сутнасць і асноўныя складнікі свята Масленіцы, яго ролю ў жыцці народа; умець: вызначаць націскныя склады, адрозніваць каранёвае я, адрозніваць словы іншамоўнага паходжання, ужываць тэматычныя словы ў вусным і пісьмовым маўленні. Задачы асобаснага развіцця вучняў дапамагаюць садзейнічаць развіццю маналагічнага і дыялагічнага маўлення, фарміраванню пазнавальных уменняў; ствараць умовы для выхавання шаноўных адносін да культуры, традыцый беларускага народа.

Практычная дзейнасць накіравана на ажыццяўленне навучальных дзеянняў, таму мэтазгодна прымяняць групавыя і індывідуальныя формы вучэбнай дзейнасці. На ўроку выкарыстоўваецца актыўная форма навучання, накіраваная на выпрацоўку вучэбнага прадукту. Па-першае, логіка-сэнсавыя гексы (метад шасцівугольніка), якія падаюцца ў выглядзе тэксту, малюнка, а таксама могуць быць пустыя, каб вучні маглі самі напісаць на іх паняцці і скласці логіка-сэнсавую мадэль. Па-другое, міні-праект “Масленіца – папулярнае свята. Захаванне арфаграфічных нормаў: “за” і “супраць” (апытванне сярод незнаёмых і знаёмых людзей, зварот да людзей на беларускай мове, выкарыстоўваючы звароткі і словы этыкету). Па-трэцяе, праца з дэфармаваным тэкстам, уменне ўсвядомлена разумець прачытаны тэкст, разважаць пра яго змест, выяўляць мэтазгоднасць выкарыстання моўных сродкаў:

Масл..ніца… Гэта св..та не мае ў кал..ндары канкрэтнай даты, а пачынаецца за восем тыдняў да Вялікадня. Працягваецца Масл..ніца тыдзень, які так і называецца – масл..нічны або сырны.

Паходжанне назвы “Масл..ніца” зв..зваецца з парой, калі пачыналася новае малако, а затым тварог і масла. Пагэтаму ўзнікла традыцыя пакланення Воласу, што з’..ўляўся ап..куном жывёлы. На Беларусі Масл..ніца, як провады зімы, накладваліся на Гуканне в..сны.

У гэтым годзе Масл..ніца св..ткуецца ў пачатку сакавіка.

  1. Дайце тэксту назву і вызначце яго тэму.
  2. Растлумачце паходжанне назвы “Масленіца”.
  3. Якому богу ў свята пакланяліся беларусы?
  4. Выпішыце словы з прапушчанымі літарамі, абгрунтуйце свой адказ.

Па-чацвёртае, праца ў творчых лабараторыях:

  1. “Святочны стол” (праца ў групах). Вучні разглядваюць малюнкі са стравамі, якія рыхтаваліся да святочнага стала. Кожнаму малюнку знаходзяць тлумачэнне (лексічнае значэнне слова); устаўляюць прапушчаныя літары, тлумачаць правапіс; робяць рэкламу кожнай страве, пачынаючы сваё выказванне звароткамі:

1) С..л..дзец

В..рашчака

Крупнік

Куцця масл..нічная

Студзіна

2) Рыба, якая ўжываецца ў ежу ў салёным і вэнджаным выгл..дзе.

Рэдкая мучная страва з м..сам, каўбасой, рознымі прыправамі.

Крупяны суп; крупеня, забел..ны прасяны крупнік.

Каша з ..чных або іншых круп.

Студзіна  – квашаніна, халадзец.

  1. Лялька “Масленка” (праца ў групе). Вучні пры дапамозе рознакаляровай паперы, стужак, клею ствараюць макет лялькі. Прадстаўляюць сваю ляльку, выкарыстоўваючы тэкст (праца са словамі з арфаграмай “Правапіс е, ё, я”).

Н..дзеля на Масленічным тыдні – апошні дзень перад В..лікім постам.

У гэты дзень праводзілі зіму, Масл..ніцу. Пудзіла апошні раз вадзілі па в..сцы і спальвалі на в..лікім вогнішчы.

Спальванне суправаджалася песнямі, танцамі. Карагодамі пратоптвалі снег да той пары, пакуль пад нагамі не праглядвалася чорная з..мля. Гэтымі рухамі абуджалі з..млю.

У некаторых рэгіёнах усходняга Палесся апошні дзень Масленіцы стаў дн..м, калі гукалі-зазывалі в..сну.

  1. “Прыгатуем бліны” (матэматычная лабараторыя; праца ў групе; 2 вучні працавалі з дамашнім заданнем: спячы бліны, выкарыстоўваючы рэцэпт маці, бабулі).

Рэцэпт “Святочныя в..сновыя бліны”

Інгрэдыенты:

1 ..йка

0,5 шкл..нкі малака

0,2 сталовыя лыжкі цукру

1 шклянка мукі

  1. Вылічыце колькасць інгрэдыентаў, неабходных для атрымання дзвюх порцый бліноў.
  2. Прыгатуйце з прадстаўленых інгрэдыентаў тры порцыі бліноў, выкарыстоўваючы шалі і мерную шкляначку.
  3. Прадстаўце рэцэпт прыгатаваных бліноў у выглядзе заклічкі, выкарыстоўваючы звароткі.

Кантроль ажыццяўляецца вучнямі з дапамогай формаў самакантролю, узаемакантролю.

Вучні выконваюць тэставыя заданні, выконваюць узаемакантроль, затым самакантроль па ўзоры.

Тэставыя заданні

  1. Літара я пішацца:

а) у першым складзе перад націскам;

б) у паслянаціскных складах;

в) у словах з каранёвым я незалежна ад месца націску;

г) у другім, трэцім складзе перад націскам.

  1. Літара е пішацца:

а) у запазычаных словах у першым складзе перад націскам;

б) заўсёды пішацца пад націскам;

в) у словах ёд-, ёт-;

г) у іншых ненаціскных складах (акрамя першага) літара е захоўваецца .

  1. Устаўце прапушчаныя літары:

З..л..нь – з..лёны, з..л..наваты.

Ц..гнік – ц..гнікі.

Л..генда, к..фір, з..фір, с..рвіз.

Ажыццяўленне кантролю і карэкцыі, ацэньвання за ўрок адбываецца на аснове ліста самаацэнкі, настаўнік кансультуе, ажыццяўляе карэкцыю ацэнкі вучняў.

 

Ліст самаацэнкі вучня

№ задання

Заданне

Колькасць балаў

Балы

Адзнака

1 заданне (праца ў групах)

Міні-праект – 9 балаў

 

1

2-3

4-5

6-8

9-11

12-14

15-17

18-21

22-25

26-27

 

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Праца з гексамі – 9 балаў

 

2 заданне (індывідуальная работа)

Праца з тэкстам – 6 балаў

 

3 заданне (праца ў групах)

Лабараторыі – 9 балаў

 

4 заданне

тэст (праца ў парах)

Тэст – 3 балы

 

Усяго (27 балаў)

 

 

 

Пры падвядзенні вынікаў урока выкарыстоўваецца прыём “Пяць пытанняў”, а рэфлексіі – прыём “Завяршы фразу”.

Прыём “Пяць пытанняў”

Хто? (Хто з’яўляецца галоўным персанажам Масленіцы?)

Што? (Што гатуюць на Масленіцу?)

Калі? (Калі адзначаецца Масленіца ў гэтым годзе?)

Дзе? (Дзе спатрэбяцца веды пра правапіс літар е, ё, я?)

Як? (Як пішацца літара е ў запазычаных словах?)

Прыём “Завяршы фразу”

Сёння на ўроку я зразумеў…

Урок даў мне для жыцця…

Пасля ўрока мне захацелася...

Пры выбары дамашняга задання вучні могуць абраць заданне з прапанаваных настаўнікам з улікам індывідуальных магчымасцей:

  1. Напісаць сачыненне “Масленіца – гэта папулярнае свята беларусаў”.
  2. Знайсці і вывучыць масленічныя песні, запісаць адну , падкрэсліць словы з арфаграмай “Правапіс е, ё, я”.

Такім чынам, метапрадметны ўрок, на якім вучні пражываюць ва ўласнай творчасці спецыяльна арганізаваныя адукацыйныя сітуацыі, садзейнічае ўзнаўленню пэўных нацыянальна-культурных кампанентаў, фарміруючы пры гэтым лінгвакультуралагічную кампетэнцыю і рэалізуючы індывідуальны адукацыйны патэнцыял.

 

Спіс выкарыстаных крыніц

  1. Бурьянов, С. В. Структура метапредметного урока [Электронный ресурс] / С.В. Бурьянов // Образовательная площадка Мультиурок.– Режим доступа: https://multiurok.ru/files/struktura-metapredmetnogo-uroka.html.– Дата доступа: 15.10.2019.
  2. Вучэбная праграма па вучэбным прадмеце «Беларуская мова» для V–VII клаcаў ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання і выхавання [Электронный ресурс]: утв. постановлением М-ва образования Республики Беларусь, 27 июля 2017г., № 91// Национальный образовательный портал.– Режим доступа: https://adu.by/images/2017/08/ up_Bel_mova_5-7kl.pdf.– Дата доступа: 12.11.2019.
  3. Данильчик, А.С. Эффективный урок как условие качества образовательного процесса / А. С. Данильчик // Профессионально-педагогическая культура современного педагога: материалы науч.-практ. конф. (26 марта 2014 г., г.Осиповичи)/ Редкол.: Н.Д. Алексеев [и др.].– Могилев: УО «МГОИРО», 2014.– С. 111115.
  4. Маслова, В. Лингвокультурология. Базовые понятия [Электронный ресурс]// Библиотека Гумер.– Режим доступа: https://www.gumer.info/ bibliotek_Buks/ Linguist/maslova/02.php.– Дата доступа: 15.10.2019.
  5. Образовательный стандарт базового образования [Электронный ресурс]: утв. постановлением М-ва образования Республики Беларусь, 26 дек. 2018г., № 125// Национальный образовательный портал.– Режим доступа: https://adu.by/ru/homepage/obrazovatelnyj-protses-2019-2020-uchebnyj-god/obshchee-srednee-obrazovanie/2577-obrazovatelnye-standarty-obshchego-srednego-obrazovaniya.html. – Дата доступа: 20.10.2019.
  6. Хуторской, А.В. Педагогика: Учебник для вузов. Стандарт третьего поколения / А.В. Хуторской .– СПб.: Питер, 2019.– 608 с.: ил.– (Серия “Учебник для вузов”).

КОМПЕТЕНТНОСТНО-ОРИЕНТИРОВАННЫЕ ЗАДАНИЯ НА УРОКАХ БЕЛОРУССКОГО ЯЗЫКА КАК СРЕДСТВО ФОРМИРОВАНИЯ ПСИХОЛИНГВИСТИЧЕСКОЙ КОМПЕТЕНЦИИ УЧАЩИХСЯ НА II СТУПЕНИ ОБЩЕГО СРЕДНЕГО ОБРАЗОВАНИЯ

 

Ярош Татьяна Леонидовна,

учитель белорусского языка и литературы

государственного учреждения образования «Средняя школа №16 г.Мозыря»

г. Мозырь, Гомельская область

Республика Беларусь

 

The article shows the issue of the formation of psycholinguistic competence of students at the second stage of general secondary education through the use of competent-oriented tasks in the lessons of the Belarusian language. The concept of “psycho-linguistic competence” is described, the model of a competent-oriented task is indicated. An example of a competent-oriented task on the topic “Appeal” is given taking into account the traditions of Belarusian people.

 

Согласно концепции учебный предмет «Белорусский язык» является не только предметом изучения, но и действенным средством формирования личности, способной воспринимать на родном языке содержание прочитанного и услышанного, создавать устные и письменные высказывания в зависимости от цели и задач коммуникации. В связи с этим изучение белорусского языка направлено на формирование таких компетенций учащихся, как языковой (освоение системы языка, закономерностей и правил функционирования языковых средств в речи, норм белорусского литературного языка), речевой (владение способами выражения мысли средствами языка в устной и письменной формах, в различных видах речевой деятельности: чтение, слушание, говорение, письмо), коммуникативной (владение культурой речи, правилами речевого общения, умение создавать самостоятельные устные и письменные высказывания разных типов, стилей и жанров), лингвокультурологической (осознание учащимися языка как феномена культуры, в котором нашли отражение ее проявления; владение языком как системой сохранения и передачи ценностей культуры, способность пользоваться культуроведческими данными в процессе речевого общения) [2].

Современная практика свидетельствует о снижении количественного и качественного уровней чтения на белорусском языке, грамотности, ограничения лексического запаса, речевого и коммуникативного потенциалов, поскольку важность использования белорусского языка в повседневной жизни для многих учащихся невысокая [1]. Решение этих проблем возможно за счет формирования психолингвистической компетенции учащихся.

Психолингвистика как наука возникла в середине XX века и представляет собой область лингвистики, изучающая язык прежде всего как феномен психики. Суть психолингвистики (тесная связь между языком и мышлением) рассматривали в работах такие ученые, как Л.С. Выготский, А.Н. Леонтьев, С.Л. Рубинштейн, А.А. Леонтьев и др. [4, 6].

Под психолингвистической компетенцией следует понимать:

  • осведомленность в лингвистической теории, осознание её как системы правил и предписаний, регулирующих употребление средств языка в речи;
  • знание речеведческой теории, владение основными видами мыслеречевой деятельности;
  • владение основными языковыми (опознавать, анализировать, классифицировать языковые явления и факты), мыслеречевыми (выбирать, актуализировать языковые средства), коммуникативными (выбирать программу речевого поведения) умениями;
  • осознание мотивов и потребностей речевого поведения [5].

С одной стороны, компетенции формируются и проявляются в деятельности, с другой стороны, языковой процесс ученые определяют как творческий, поэтому формирование психолингвистической компетенции учащихся в процессе обучения белорусскому языку должно осуществляться в условиях раскрытия творческого потенциала и творческой самореализации личности.

В свою очередь, это требует существенно изменить организацию урока через создание специально организованной деятельности учащихся, что возможно за счет использования компетентностно-ориентированных заданий. Такие задания требуют использования знаний в условиях неопределенности, за пределами учебной ситуации, организуют деятельность учащегося, а не требуют воспроизведения ими информации или отдельных действий [3].

Важно отметить, что целью компетентностно-ориентированных заданий является формирование компетенций, направленных на умение применять полученные знания в различных жизненных ситуациях.

Особенности компетентностно-ориентированных заданий заключаются в следующем:

  • компетентностно-ориентированное задание базируется на знаниях, умениях, но требует умения применять накопленные знания в практической деятельности;
  • это деятельностное задание, которое организует деятельность обучающегося;
  • моделирует жизненную (практическую) ситуацию;
  • требует от обучающихся использования знаний в условиях неопределенности, за пределами учебной ситуации;
  • разрабатывается на актуальном для учащихся материале [3].

Модель компетентностно-ориентированных заданий

Компонент

Вопрос

Функция

Стимул

Зачем я это делаю?

Для чего мне это надо?

Мотивирует учащегося на выполнение задания; моделирует практическую, жизненную и другие ситуации; при необходимости может нести функцию источника информации

Задачная формулировка

Что я должен сделать, чтобы решить задание?

Указывает учащемуся на ту деятельность, которую он должен совершить для выполнения задания

Источник информации

С помощью чего я выполню задание?

Содержит информацию, необходимую для успешной деятельности учащегося по выполнению задания

Бланк выполнения задания

 

Задает структуру предъявления учащимся результата своей деятельности по выполнению задания.

Нужен только в том случае, если задание предусматривает структурированный ответ, который нужно фиксировать на специально выданном бланке

Инструмент проверки

 

Ориентирует на оценку тех действий, которые были предписаны в задачной формулировке и позволяет оценить их выполнение (ключ, модельный ответ, шкала).

С целью формирования психолинвистической компетенции учащихся на уроке белорусского языка в 5 классе по теме «Обращение» предлагаются следующие компетентностно-ориентированные задания на основе материала праздника Коляды.

Компетентностно-ориентированное задание №1

Стимул

Коляды – самый мистический праздник славян. Колядное солнце рождалось в образе ребёнка, которого украла ведьма. Но лучики молодого солнца сожгли волчью шкуру, он освободился из царства тьмы и стал популярным и известным…

Задачная формулировка

1. Проведите опрос среди незнакомых и знакомых людей, используя следующие вопросы:

- Ваше отношение к белорусскому языку.

- Что вы знаете о празднике Коляды?

- Используете ли вы в своей речи обращения?

Обращайтесь при опросе на белорусском языке, используйте в своей речи обращения и слова этикета.

2. Представьте итоги своей работы в виде мини-проекта «Обращение в жизни людей. Коляды – популярный праздник»

Источник информации

Зiмовыя святы: Дапам. для настаўнiкаў i выхавальнiкаў/ Аўт.-уклад. А.М. Аляхновiч, А.Ю. Лозка; Маст. М.У. Анемпадыстаў.– Мн.: Беларусь, 1999.– С. 50–51.

Беларуская мова, 5 клас, ч.1 (аўтары: В.П. Красней, Я.М. Лаўрэль, В.I. Несцяровiч, Л.С. Васюковiч)

Инструмент проверки

Критерии оценки выполненного задания:

- правильно использованы обращения в речи и в тексте – 4 балла;

- неправильно использованы обращения – 2 балла;

- правильно оформленный текст в соответствии с орфографическими и пунктуационными нормами – 4 балла;

- неправильно оформленный текст – 2 балла;

- оригинальность представления мини-проекта – 2 балла.

 

Компетентностно-ориентированное задание №2

Стимул

Главным блюдом колядного стола была кутья (ячневая каша с добавление меда, орехов; сала и мяса)

А варили ее необычно…

Задачная формулировка

1. Вычислите количество ингредиентов, необходимых для получения трех порций кутьи.

2. Приготовьте из представленных ингредиентов три порции кутьи, используя весы и мерный стаканчик.

3. Представьте рецепт приготовленной кутьи в виде заклички, используя обращения.

Источник информации

Зiмовыя святы: Дапам. для настаўнiкаў i выхавальнiкаў/ Аўт.-уклад. А.М. Аляхновiч, А.Ю. Лозка; Маст. М.У. Анемпадыстаў.– Мн.: Беларусь, 1999.– С. 50–51.

Бланк для выполнения задания

Кутья

Одна порция

1.      Ячневая крупа – 50 граммов

2.      Вода – 100 граммов

3.      Сахар – 1 столовая ложка

4.      Соль – одна щепотка

5.      Подсолнечное масло – 1 столовая ложка

6.      Изюм – 15 штук

Инструмент проверки

Модельный ответ

Кутья

Одна порция

1.      Ячневая крупа – 150 граммов

2.      Вода – 300 граммов

3.      Сахар – 3 столовые ложки

4.      Соль – три  щепотки

5.      Подсолнечное масло – 3 столовые ложки

6.      Изюм – 45 штук

 

Критерии оценки выполненного задания

- правильный расчет ингредиентов – 3 балла;

- неправильный расчет ингредиентов – 2 балла;

- правильный расчет ингредиентов с использованием измерительных приборов – 3 балла;

- неправильный расчет ингредиентов с использованием измерительных приборов – 2 балла;

- правильное использование слов в закличке, обращений  в речи – 4 балла;

- неправильное использование  слов в закличке, обращений в речи – 2 балла.

 

Итак, учащиеся при выполнении компетентностно-ориентированных заданий овладевают метаязыковыми, языковыми, речемыслительными и коммуникативными умениями, а также осознают мотивы и потребности в коммуникации, что содействует формированию психолингвистической компетенции.

Список литературы

  1. Васюковiч, Л.С. Псiхалiнгвiстычны аспект вучэбнага тэксту для старшай ступенi школы/ Л.С. Васюковiч // Адукацыя i выхаванне.– 2007.–№8.– С. 43–46.
  2. Канцэпцыя вучэбнага прадмета “Беларуская мова”.
  3. Пашкевич, А.В. Оцениваем метапредметные результаты. Стратегия и методы оценивания. Проектирование заданий, тестов, задач. Электронное приложение с презентациями и мониторинговыми материалами/ А.В. Пашкевич.– Волгоград: Учитель.– 135 с.
  4. Рабочие материалы к Круглому столу «Воспитание, обучение, развитие в контексте культурно-исторической концепции Л.С. Выготского» 12 января 2016 года, г. Гомель / Словарь Л.С. Выготского. Под редакцией А.А. Леонтьева; авт. коллектив: Е.Н. Высоцкая [и др.].– Издание подготовлено при поддержке Российского гуманитарного научного фонда, проект №98 – 06 – 08056а. Книга выпущена при поддержке Российского гуманитарного научного фонда, проект №02 – 06 16001 д.
  5. Тигина, С.А. Структура психолингвистической компетенции младших школьников / С.А. Тигина // [Эл. ресурс].– Режим доступа: http://tl-ie.kursksu.ru/pdf/007-21.pdf.– Дата доступа: 19.01.2016.
  6. Уланович, О.И. Психолингвистика: учеб. пособие/ О.И. Уланович.– Минск: Гревцов, 2010.– 240 с.:ил.

КАМПЕТЭНТНАСНА-АРЫЕНТАВАНЫЯ ЗАДАННІ НА ЎРОКУ БЕЛАРУСКАЙ МОВЫ ЯК СРОДАК ФАРМІРАВАННЯ ПСІХАЛІНГВІСТЫЧНАЙ КАМПЕТЭНЦЫІ ВУЧНЯЎ НА ІІ СТУПЕНІ АГУЛЬНАЙ СЯРЭДНЯЙ АДУКАЦЫІ

Яраш Т.Л. (ДУА “Сярэдняя школа № 16 г. Мазыра”, Мазыр)

 

Сёння грамадству неабходны высокаадукаваныя, высокакультурныя моўныя асобы. Менавіта вучэбны прадмет “Беларуская мова” ва ўстановах агульнай сярэдняй адукацыі Рэспублікі Беларусь прадугледжвае “фарміраванне сапраўднага грамадзяніна, удумлівага чытача, адукаванага суразмоўніка, спагадлівага, высакароднага чалавекеа” [2, c. 2] У сувязі з гэтым вывучэнне беларускай мовы накіравана на фарміраванне моўнай, маўленчай, маўленча-камунікатыўнай, лінгвакультуралагічнай і сацыякультурнай кампетэнцый.

Сучасная практыка сведчыць аб зніжэнні ўзроўняў пісьменнасці, абмежаванні лексічнага запасу, маўленчага і камунікатыўнага патэнцыялаў, паколькі важнасць выкарыстання беларускай мовы ў паўсядзённым жыцці для многіх вучняў невысокая [1, с. 43-46]. Вырашэнне гэтых праблем магчыма за кошт фарміравання псіхалінгвістычнай кампетэнцыі вучняў.

Псіхалінгвістыка як навука ўзнікла ў сярэдзіне XX стагоддзя і ўяўляе сабой вобласць лінгвістыкі, якая вывучае мову перш за ўсё як феномен псіхікі. Сутнасць псіхалінгвістыкі (цесная сувязь паміж мовай і мысленнем) разглядалі ў працах такія навукоўцы, як Л.С. Выгоцкі, А.М. Лявонцьеў,

С.Л. Рубінштэйн, А.А. Лявонцьеў і інш. [3, 5].

Пад псіхалінгвістычнай кампетэнцыяй трэба разумець:

  • дасведчанасць у лінгвістычнай тэорыі, усведамленне яе як сістэмы правіл і прадпісанняў, якія рэгулююць ужыванне сродкаў мовы ў маўленні;
  • веданне маўленчай тэорыі;
  • валоданне асноўнымі моўнымі, маўленчымі і камунікатыўнымі ўменнямі;
  • усведамленне матываў і патрэбаў маўленчых паводзін [4].

Кампетэнцыі фарміруюцца і праяўляюцца ў дзейнасці, а моўны працэс навукоўцы вызначаюць як творчы, таму фарміраванне псіхалінгвістычнай кампетэнцыі вучняў павінна ажыццяўляцца ва ўмовах раскрыцця творчага патэнцыялу і творчай самарэалізацыі асобы.

Гэта патрабуе змяніць арганізацыю ўрока праз стварэнне спецыяльна арганізаванай дзейнасці вучняў, што магчыма за кошт выкарыстання кампетэнтнасна-арыентаваных заданняў.

Важна адзначыць, што мэтай кампетэнтнасна-арыентаваных заданняў з'яўляецца фарміраванне кампетэнцый, накіраваных на ўменне прымяняць атрыманыя веды ў розных жыццёвых сітуацыях.

На аснове мадэлі кампетэнтнасна-арыентаваных заданняў з мэтай фарміравання психалінвістычнай кампетэнцыі вучняў на ўроку беларускай мовы ў 5 класе па тэме "Зваротак" прапануецца кампетэнтнасна-арыентаванае заданне на аснове матэрыялу свята Каляды.

Табліца 1

Кампетэнтнасна-арыентаванае заданне

Стымул

Галоўнай стравай каляднага стала была куцця. А варылі яе незвычайна …

Задачная фармулёўка

1) Вылічыце колькасць інгрэдыентаў, неабходных для атрымання трох порцый куцці. 2) Прыгатуйце тры порцыі куцці, выкарыстоўваючы шалі і мерную шкляначку.

3) Прадстаўце рэцэпт, выкарыстаўшы звароткі.

Крыніца інфармацыі

Зiмовыя святы: Дапам. для настаўнiкаў i выхавальнiкаў/ Аўт.-уклад. А.М. Аляхновiч, А.Ю. Лозка; Маст. М.У. Анемпадыстаў.– Мн.: Беларусь, 1999.– С. 50–51.

Бланк выканання задання

Куцця (адна порцыя): 1) ячныя крупы50 г.; 2) вада100 г.; 3) цукар1 ст. лыжка; 4) соль – 1 г.; 5) алей1 ст. лыжка; 6) разынкі15 штук

Інструмент праверкі

Мадэльны адказ: Куцця (тры порцыі): 1) ячныя крупы  –  150 г.; 2) вада – 300 г.; 3) цукар 3 ст. лыжкі; 4) соль – 3 г.; 5) алей3 ст. лыжкі; 6) разынкі45 штук.

Крытэрыі ацэнкі выкананага задання: 1) правільны разлік інгрэдыентаў – 3б., няправільны – 2б.; 2) правільны разлік інгрэдыентаў з выкарыстаннем вымяральных прыбораў – 3 б.; няправільны – 2 б.; 3) правільнае выкарыстанне звароткаў – 4 б., няправільнае – 2 б.

Такім чынам, вучні пры выкананні кампетэнтнасна-арыентаванага задання авалодваюць метамоўнымі, моўнымі, маўленчымі і камунікатыўнымі ўменнямі, а таксама ўсведамляюць матывы і патрэбы ў камунікацыі, што садзейнічае фармаванню псіхалінгвістычнай кампетэнцыі.

Літаратура

  1. Васюковiч, Л.С. Псiхалiнгвiстычны аспект вучэбнага тэксту для старшай ступенi школы/ Л.С. Васюковiч // Адукацыя i выхаванне.– 2007.–№8.– С. 43–46.
  2. Вучэбныя праграмы для ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання і выхавання. Беларуская мова. Беларуская літаратура. V–IX класы. – Мінск : Нац. ін-т адукацыі, 2017.
  3. Рабочие материалы к Круглому столу «Воспитание, обучение, развитие в контексте культурно-исторической концепции Л.С. Выготского» 12 января 2016 года, г. Гомель / Словарь Л.С. Выготского. Под редакцией А.А. Леонтьева; авт. коллектив: Е.Н. Высоцкая [и др.].– Издание подготовлено при поддержке Российского гуманитарного научного фонда, проект №98 – 06 – 08056а. Книга выпущена при поддержке Российского гуманитарного научного фонда, проект №02 – 06 16001 д.
  4. Тигина, С.А. Структура психолингвистической компетенции младших школьников / С.А. Тигина // [Эл. ресурс].– Режим доступа: http://tl-ie.kursksu.ru/pdf/007-21.pdf.– Дата доступа: 19.01.2016.
  5. Уланович, О.И. Психолингвистика: учеб. пособие/ О.И. Уланович.– Минск: Гревцов, 2010.– 240 с.:ил.

АКТЫЎНЫЯ ПРЫЁМЫ НАВУЧАННЯ І ІХ ВЫКАРЫСТАННЕ НА ЎРОКАХ БЕЛАРУСКАЙ МОВЫ

Яраш Т.Л., настаўнік беларускай мовы і літаратуры (ДУА “Сярэдняя школа № 16 г. Мазыра”)

 

Згодна з канцэпцыяй, вучэбны прадмет “Беларуская мова”  з’яўляецца не толькі прадметам вывучэння, але і дзейсным сродкам фарміравання асобы, здольнай успрымаць на роднай мове змест прачытанага і пачутага, ствараць вусныя і пісьмовыя выказванні ў залежнасці ад мэты і задач камунікацыі. Сучасная практыка сведчыць пра зніжэнне колькаснага і якаснага ўзроўняў чытання, пісьменнасці, абмежаванні лексічнага запасу, маўленчага і камунікатыўнага патэнцыялаў. Вырашэнне гэтых праблем магчыма за кошт фарміравання моўнай, маўленчай, камунікатыўнай, лінгвакультуралагічнай кампетэнцый вучняў.  У ліку важнейшых рэзерваў фарміравання названых кампетэнцый неабходна вылучыць выкарыстанне нестандартных формаў ўрока і прымяненне актыўных прыёмаў выкладання, якія павышаюць пазнавальную актыўнасць вучняў, садзейнічаюць падтрыманню пастаяннай цікавасці да вучэбнай працы, а таксама лепшаму засваенню праграмнага матэрыялу. Абапіраючыся на ўласны настаўніцкі вопыт, прапануем разгледзець магчымасць выкарыстання актыўных прыёмаў навучання на розных этапах урокаў беларускай мовы.

Так, на арганізацыйным этапе, задача якога – стварыць псіхалагічны настрой, падрыхтаваць вучняў да працы, намі былі выкарыстаны наступныя прыёмы: “Прытча”, “Эпіграф”,“Я – зорка”, “Творцы”. Напрыклад, пры вывучэнні ў 6 класе тэмы “Парадкавыя лічэбнікі, іх скланенне і правапіс”, дыдактычнай тэмай якой з’яўляецца “Масленіца”, мэтазгодным было выкарыстанне прыёму “Творцы”. Пад гукі песні-вяснянкі вучні, апранутыя ў беларускае нацыянальнае адзенне, з выявамі сонейка і птушак, смачнымі блінамі, прысмакамі ў руках заходзілі ў клас,  гукалі вясну, выказвалі свае адносіны да свята: “– Добры дзень у хату, весялосці вам і радасці! Так да вас спяшаліся! // – – З Зімою хочам развітвацца, а чакаем Вясну-красну. Паглядзіце на наша сонейка, веснавое яно! – // – Птушка-птушачка, адчыняй вясну, замыкай зіму! // – Дзе ж вясна-красна, масленіца? Мы вясну чакаем, мы вясну гукаем! // – Ой, як смачна пахне блінамі. Паглядзіце, колькі ласункаў… // – Прыйдзі, прыйдзі, Вясна, у нас сёння Масленіца!” [1, с. 227].

На этапе праверкі дамашняга задання, задача якога – актуалізаваць апорныя веды, сфарміраваць пазнавальныя матывы, карыстаемся наступнымі прыёмамі: “Факталагічны дыктант”, “Запраграміраванае апытванне”, “Шукаю памылкі”, “Узаемадыктант”, “Пропуск”.

Напрыклад, пры вывучэнні тэмы “Фразеалагізмы” ў 5 класе карысным з’яўляецца прыём “Пропуск”, які фарміруе здольнасці вучняў да міжасабовых зносінаў, развівае граматнасць.

У класе пазначаны вартавы, кожнаму выдадзены эталон пароля: напрыклад, словы, фразеалагізмы з прапушчанымі арфаграмамі:

  1. Вярэдзіць душу, да дзясятага поту, зехаць на мыла, гады ў рады, манна нябесная, лезці на ражон, лёгка выкруціцца.
  2. Легенда, надворе, здароўе, мядзведзь, вяселле, герой, яблычны, Радзіма, Бацькаўшчына, казка і іншыя.

Прайсці кантрольны пункт магчыма пры ўмове, што словы пад дыктоўку правільна запісаны. Кожны вучань падыходзіць да выбранага прыпынку. Вартавы чытае яму пароль. Вучань піша ў сваім лісце гэты пароль, не заглядваючы ў ліст вартавога. Вартавы спачатку правярае ліст вучня чырвоным стрыжнем, затым ён бярэ зялёны стрыжань і правярае гэты пароль па сваім эталоне.

Калі адказ правільны, то вартавы здае свой эталон вучню, ідзе да іншага прыпынку, які сам імкнецца прайсці. На яго месца становіцца вучань, які толькі што пісаў. Калі адказ няправільны, то вартавы застаецца на сваім прыпынку, а вучань ідзе да іншага прыпынку і праходзіць тым жа шляхам. Пры заканчэнні працы кожнаму вучню выстаўляецца бал.

Падобныя заданні садзейнічаюць лепшаму запамінанню правільнасці напісання арфаграм, лексічных адзінак мовыі і спрыяюць, такім чынам, фарміраванню моўных, камунікатыўных кампетэнцый вучняў.

На матывацыйным этапе фармулююцца тэма і мэта ўрока, выкарыстоўваюцца такія прыёмы, як “Матэматычная загадка”, “Прапушчаная літара”, “Здзіўляй!”, “Адтэрмінаваная адгадка”.

Так, пры вызначэнні тэмы ўрока ў 5 класе, якая прадугледжвае вывучэнне вымаўлення і правапісу зычных д – дз’, т – ц’ прапаноўваем прыём “Прапушчаная літара”. Вучні самастойна вызначаюць тэму ўрока, працуючы са зместам верша “Дзяцел”: “...яцел // Уважлівы лекар, // Руплівец лясны, // У …ень прыля…еў ён // Да хворай сасны. // І …юбай-пінцэтам // Хваробу прагнаў: // Рас…і  прыгажуняй // ...івоснай, сасна”.

На аперацыйна-пазнавальным этапе, задача якога – арганізаваць мэтанакіраваную пазнавальную дзейнасць па засваенні новых ведаў, выкарыстоўваем калектыўную, індывідуальную, групавую работу і такія прыёмы, як “Лаві памылку!”, “Выбірай пазіцыю!”, “Палепшыць і паўтарыць”, “Ведаю – Хачу ведаць – Даведаўся”,  “Чатыры куткі”, “Кластар”.

Прыём “Чатыры куткі” мэтазгодна, на нашу думку, ужываць пры вывучэнні тэмы “Дзеепрыметнік як асобая форма дзеяслова”. Прапануем вучням праблемнае пытанне, вызначаюцца чатыры варыянты адказаў: “Дзеепрыметнік… Як разгадаць гэту часціну мовы? // 1. Дзеепрыметнік – гэта асобая форма дзеяслова. // 2. Дзеепрыметнік – гэта асобая форма прыметніка. // 3. Дзеепрыметнік – гэта самастойная часціна мовы. // 4. Дзеепрыметнік – гэта  нязменная часціна мовы”.

Кожны з адказаў размяшчаецца ў кутках класа. Вучні разыходзяцца па тых кутках, дзе знаходзіцца адказ, з якім яны згодны. Затым ідзе абмеркаванне ў групе і выпрацоўваюцца аргументы на карысць правільных. Калі ўсе падрыхтаваліся, капітаны груп займаюць месца ў цэнтры класа і агучваюць свае аргументы. Калі астатнія вучні згаджаюцца з капітанам, яны ціснуць адзін аднаму рукі, калі не згаджаюцца, то пляскаюць у далоні. Гэты прыём дапамагае стварыць сітуацыю супрацоўніцтва і партнёрскіх узаемаадносінаў, а таксама садзейнічае фарміраванню моўнай, маўленчай і камунікатыўнай кампетэнцый.

На этапе замацавання ведаў, задача якога – арганізаваць эфектыўнае прымяненне ведаў, стварыць сітуацыю самакантролю, выкарыстоўваем наступныя прыёмы: “Творчая лабараторыя”,“Моўная творчасць”, “Пластылін”, “Лічбавы дыктант”, “Вучні – настаўнікі”.

Пры замацаванні тэмы “Лексічнае значэнне” ў 5 класе эфектыўнай формай работы з’яўляецца прыём “Пластылін”. Пры выкананні гэтага задання вучні разумеюць вывучаемы матэрыял праз дэманстрацыю яго значэння ў пластыліне, пранікаюць у глыбіню значэння слова, развіваюць творчасць.

Гэту работу можна арганізаваць у парах. У кожнага вучня свой тэкст:

Бусел

Бусел – птушка разумная і назіральная. Калі ён бачыць, што людзі паважаюць яго і даюць яму прытулак, то ахвотна селіцца ў вёсцы і робіцца сябрам гаспадара. Кажуць, што буслы адрозніваюць сваіх гаспадароў ад чужых. Буслы не баяцца дзяцей і пастухоў, а паляўнічых блізка не падпусцяць.

Дзівосная іншаземка

Звычайна людзі гавораць: “Бульба – хлебу дапамога”. І гэта праўда. Без бульбы нельга ўявіць стол. Бульбу вараць, пякуць, смажаць, параць, фаршыруюць. А якія смачныя дранікі! Дзікія родзічы бульбы раслі ў Амерыцы. На нашу зямлю клубні трапілі дзякуючы Пятру І.

Першы вучань чытае тэкст, другі вучань слухае. Пасля гэтага другі вучань называе любое слова з гэтага тэксту, якое ствараецца з пластыліну. Затым яны мяняюцца месцамі. Вучні самастойна лепяць элементы і абазначаюць кожны з іх ярлыкамі. Чым больш элементаў выконвае вучань, тым большы аб’ём разумення гэтага прадмета. У канцы працы робіцца агульны ярлык, які абазначае зроблены прадмет ці з’яву. Гэты працэс можна замяніць працай з малюнкамі. Вучні суседніх парт, настаўнік імкнуцца адгадаць, што зрабілі дзеці.

Такім чынам, выкарыстанне актыўных прыёмаў навучання на ўроках беларускай мовы падпарадкавана задачы фарміравання моўнай, маўленчай, камунікатыўнай, лінгвакультуралагічнай кампетэнцый вучняў.

Літаратура

  1. Яраш, Т.Л. Зімовая каляндарная абраднасць беларусаў як сродак павышэння мовазнаўчай і культуралагічнай кампетэнцыі вучняў 6 класа / А.У. Сузько, Т.Л. Яраш // Слово. Текст. Социум: сб. науч. тр. / УО МГПУ им.И.П. Шамякина; редкол.: Л.В. Исмайлова (отв. ред.) [и др.]. – Мозырь, 2014. – С. 227–233.

 

Тэма ўрока: ЧАСЫ ДЗЕЯСЛОВА, ІХ УТВАРЭННЕ

Мэта ўрока: прагназуецца, што ў канцы ўрока вучні будуць ведаць правілы ўтварэння формаў  часоў дзеяслова; будуць умець прымяняць набытыя веды пры размеркаванні часоў дзеяслова ў розных маўленчых сітуацыях, паспяхова выканаюць тэставае заданне; будуць вучыцца працаваць у групах, развіваючы камунікатыўныя ўменні.

Тып урока:  урок вывучэння новага матэрыялу.

Абсталяванне: карткі-заданні, мультымедыйная прэзентацыя, багачныя песні.

Тэматычная арганізацыя ўрока: “Восень. Восеньскія святы. Багач”

 

Ход урока

  1. Арганізацыйны момант. Стварэнне эмацыянальнага настрою.

Настаўнік. Добры дзень! На дварэ восень, пахаладала. Толькі нам гэта не пагражае. Паглядзіце адзін на аднаго, усміхніцеся, сагрэйце сябе і свайго аднакласніка поціскам вашых рук. Вы працуеце ў групах,  пакажыце, якія вы добразычлівыя і спагадлівыя.

Сення ў нашым класе шмат гасцей. Мы вывучаем тэму і адзначаем свята. Вы можаце сказаць, як такое можа быць. Слухайце і глядзіце ўважліва. Вам неабходна вызначыць тэму ўрока і назваць свята, з якім мы сёння пазнаёмімся.

  1. Мэтавызначэнне.

2.1. Інсцэніроўка (пачатак).

Уваходзяць вучні. Першы трымае серп, другі – кветкі, трэці – каляровую стужку. Падыходзяць да снапа, упрыгожваюць яго.

Першы: Працавалі з раніцы да вечара! Каласкоў вельмі шмат нажалі.

Другі: Працуем і зараз. “Бараду” снапу завіваем.

Трэці: Будзем працаваць далей. Багач упрыгожваць.

2.2. Агучванне вучнямі тэмы і мэты ўрокаў.

         – Якія дзеясловы ўжылі нашы акцёры? (Працавалі. Працуем. Будзем працаваць.) На аснове пачутага, назавіце тэму нашага ўрока. (Часы дзеяслова, іх утварэнне.)

Вучні вусна фармулююць мэты ўрока, асноўную з іх самастойна запісваюць у сшытак.

         Мэты ўрока для вучня:

  • буду ведаць …;
  • навучуся …;
  • змагу … .
  1. Актуалізацыя раней вывучанага.

Настаўнік. Зараз мы паспрабуем узнавіць веды, атрыманыя на мінулых уроках, правяраючы дамашняе заданне (па алгарытме):

а) праца вучня-кансультанта, які правярае ўсе заданні;

б) вучні запісваюць заданне на дошцы:

Заданне 1. Устаўце прапушчаныя літары ў словах, вусна растлумачце іх правапіс. 

Све(т. ц)іц.., гр..е,  ід..е, трэскаец..а, м..няе, с..пяваю(ц,т)ь, л..цяць, стан..це, ляж..це

Заданне 2. Размяркуйце дзеясловы па родах.

Паляцеў, прыйшла, зрабілі, кінула, паехаў, кінулі, пазнаёміла, ляцела, кінуўся, ведаў.

в) вучні прадстаўляюць сваю работу кансультанту або настаўніку (выбарачна);

г) работа з індывідуальнымі заданнямі

Заданне. Размяркуйце дзеясловы па часах, выпісваючы дзеясловы абвеснага ладу (варыянт І), па групах: абвесны лад, умоўны лад, загадны лад (варыянт ІІ):

  1. Стаўлю снапок на сто коп,

На тысячу мерак!

  1. Мы сення ўсё поле заваявалі,

Змялі поле мяцёлкамі,

Ідзём дамоў вясёлкамі.

Ніўка, ніўка,

Аддай нашу сілку!

  1. Трэба ўжо Багач несці да іншых двароў.

І правесці трэба з песнямі і скокамі.

д) агучваюцца вынікі работы.

  1. Вывучэнне новага матэрыялу.

4.1. Работа з тэатэрычным матэрыялам.

Настаўнік. Хачу папрасіць дапамогі. У мяне рассыпаліся гексы, на якіх напісаны прыметы часоў дзеяслова. Дапамажыце сістэматызаваць іх. Праз некалькі хвілін прадстаўнік вашай групы прадставіць разгорнуты адказ, карыстайцеся матэрыялам падручніка.

(Прадстаўленне каманд, праверка дамашняга задання, індывідуальных заданняў)

4.2. Інсцэніроўка (працяг).

Настаўнік.  Вы плённа папрацавалі. Давайце зараз бліжэй пазнаёмімся са святам Багач. (працяг інсцэніроўкі.)

Першы: Сёння мы запрасілі вас на свята Багач. У мінулым людзі адзначалі яго тады, калі апошні сноп на полі быў дажаты.

Другі: Сноп урачыста прыносілі ў хату, абмалочвалі, зерне ссыпалі ў лубку.

Трэці: Затым устаўлялі свечку і запальвалі яе. Такім чынам рабіўся багач, які заносілі ў кожны двор.

4.3. Разрыў.

Вучань прадстаўляе відэаролік “Народнае свята – Багач”.

4.4. Размінка для вачэй.

  1. Замацаванне пройдзенага матэрыялу.

Настаўнік. У вас на сталах ляжаць трохкутнікі з наборам літар. Калі ласка, складзіце літары так, каб атрымалася слова. Гатовы? Агучце назвы сваіх груп. (Добразычлівасць, спагада, гасціннасць.)

– Як вы разумееце гэтыя словы? (Добразычлівы.  Які жадае людзям дабра, прыхільна, спагадліва адносіцца да іншых; гасцінны. 1. Які любіць прымаць i частаваць гасцей.  2. Прыветны, сардэчны; Спагада. Спачуванне; добразычлівыя адносіны да некага, маральная падтрымка.)

5.1. Праца з тэкстам.

         Прачытайце ўважліва тэкст.

Багач – старажытнае свята заканчэння ўборкі ўраджаю. Але сустракаліся і іншыя яго назвы – Багатуха, Багатнік, Гаспожка Багатая.

         Калісьці, калі жніво падыходзіла да канца, пакідалі нязжатую жменю жыта, зажыналі кусцік, перавязвалі стужкай і ўрачыста неслі дадому, выкарыстоўвалі  і кошык з жытам і свечкаю.  Гэта і быў Багач. З ім  абыходзiлi ўсе двары ў вёсцы.  Пасля свята яго ставiлi ў хаце пэўнага гаспадара i пакiдалi да наступнага. Народ верыў, што “багач” забяспечвае дому багацце i шчасце.

Заданні да тэксту:

1 група

  1. Дайце загаловак.
  2. Выпішыце пяць словазлучэнняў з дзеясловамі прошлага часу, вызначце род, лік, суфіксы дзеясловаў.

2 група

  1. Вызначце тэму тэксту.
  2. Выкарыстайце пяць дзеясловаў прошлага часу. Утварыце дзеясловы цяперашняга часу, вызначце спражэнне

3 група

  1. Вызначце асноўную думку тэксту.
  2. Выкарыстайце пяць дзеясловаў прошлага часу. Утварыце дзеясловы будучага простага і складанага часу.

5.2. Хвілінка-адпачынка.

Настаўнік.  Стаміліся, давайце адпачнём. Паспрабуем стварыць свой Багач. Устаньце, калі ласка.

Нахіліцеся, зрывайце каласкі, выберыце зярняткі і засыпце іх у цэнтр рэшата. О, колькі іх шмат!

Пастаўце свечку, запаліце яе. А зараз вазьміцеся ўсе за рукі, усміхніцеся і пакланіцеся Багачу.

5.3. Прыём “Падумай. Выберы. Размяркуй”.

Вызначце  лад дзеяслова, час:

Група 1.     Ідзе Багач багаты –

Адчыняй дзверы, хто яму рады!

Ідзе Багач чыстымі нівамі

Вязе багаты ўраджай вазамі!

Група 2.     Прыйшоў Багач – кідай рагач.

Бяры сявеньку ды сей памаленьку.

Група 3.     Хацелася б нам Багача ў доме затрымаць,

Але трэба ўжо несці яго да іншых двароў

І правесці трэба з песнямі і скокамі.

  1. Карэкцыя ведаў.

6.1. Вучні выконваюць вынікавае заданне.

 

№ п/п

Заданне

Балы

1

Назавіце часы дзеясловаў:

 

1 бал

2

Вызначце час дзеясловаў:

Працуем –

Збірала –

Будзем запрашаць –

Падрыхтуемся –

Адсыпаю –

3 балы

3

Запішыце, як утвараецца прошлы час дзеяслова

 

3 балы

4

Запішыце,як утвараецца будучы час дзеяслова

 

3 балы

6.2. Узаемаправерка работ вучнямі.

6.3. Карэкцыя ведаў вучняў настаўнікам.

  1. Выстаўленне і каменціраванне адзнак.
  2. Дамашняе заданне.

1 група.  Запісаць шэсць словазлучэнняў, выкарыстоўваючы дзеясловы розных часоў.

2 група. Напісаць сачыненне-разважанне. “Я ведаю, што свята Багач…”

  1. Рэфлексія.

9.1. Дапоўніце выразы:

  1. Працаваць на ўроку мне было…
  2. Я добра засвоіў…
  3. Мне неабходна яшчэ…

9.2. Інсцэніроўка (заканчэнне).

У канцы ўрока бяруць Багач, бяруць каравай.

Першы трымае Багач.

Другі трымае каравай.

Трэці: З зерня новага ўраджаю спяклі мы каравай. Запрашаем да нас у госці.   Пачастуйцеся нашым хлебам, калі ласка.

 

Літаратура

Валодзіна, Т. В. “Ядраное жыта гаспадара кліча…”: каляндарны год у абрадах і звычаях / Т. В. Валодзіна, Т. І. Кухаронак. – Мінск: Беларуская навука, 2015. – 356 с.

Ліцьвінка, В. Д. Святы і абрады беларусаў / В. Д. Ліцьвінка. – 2-ое выданне. – Мінск: Беларусь, 190 с.

Сысоў, У. М. З крыніц спрадвечных / У. М. Сысоў. – Мінск: Вышэйшая школа, 1997. – 415 с.